Non todos os cancros son iguais: por que algúns matan máis ca outros?

A doenza "non é unha soa, senón máis de 300" que se cobran 9,7 millóns de vidas ao ano en todo o mundo a día de hoxe

Noutro tempo, a palabra ‘cancro’ significaba sempre unha sentenza de morte segura. Non debemos enganarnos, hoxe continúa cobrándose 9,7 millóns de vidas ao ano, segundo os datos do Observatorio Global do Cancro (GLOBOCAN) da Axencia Internacional de Investigación do Cancro (IARC), pertencente á Organización Mundial da Saúde (OMS).

Con todo, podemos dicir que os progresos foron enormes. Aínda que unha de cada cinco persoas terá cancro ao longo da súa vida, só un de cada nove homes e unha de cada 12 mulleres morre desta enfermidade. É máis, actualmente 53,5 millóns de persoas seguen vivindo cinco anos despois do diagnóstico.

Publicidade

Con todo, non todas as persoas benefícianse igual destes avances, e non só debido ás desigualdades; tamén porque o que chamamos cancro non é unha soa enfermidade, senón máis de 300, segundo o xenetista e Nobel británico Paul Nurse: “Nunca haberá unha soa cura”, dicía.

Os cancros son tan diversos como o son as células do noso corpo e as funcións que desempeñan. Mesmo aínda que clasifiquemos os tumores polo órgano ou tecido ao que afectan, dentro dun mesmo órgano pode haber tumores moi diferentes”, explica a SINC Eva González Suárez, xefa do Grupo de Transformación e Metástase do Centro Nacional de Investigacións Oncolóxicas (CNIO). Por iso, mentres que algúns cancros trátanse con relativo éxito, outros continúan sendo letais.

Desiguais desde o nacemento

As desigualdades no cancro comezan desde o nacemento. Segundo os datos máis recentes da OMS e GLOBOCAN, os países máis ricos acumulan máis casos e máis mortes, pero a mortalidade en relación co número de casos é menor que nas nacións de desenvolvemento medio e baixo.

A pesar dos avances en prevención e tratamentos, a súa incidencia non vai deixar de crecer debido a factores como o envellecemento da poboación; e sobre todo nos homes, que superan ás mulleres tanto en número como en mortalidade. É máis, as previsións para 2050 indican un crecemento global no número de casos desde os 20 millóns en 2022 ata 35 millóns, case un 77 % máis, cun 90 % de aumento das mortes ata os 18,5 millóns.

Pero esta tendencia non se distribuirá por igual en todo o mundo: nos países máis pobres, o aumento dos casos e as mortes triplicarán ao das nacións ricas para mediados de século, segundo un estudo de 2024 sobre os datos de GLOBOCAN dirixido pola Universidade Charles Sturt de Australia e publicado en JAMA Network Open.

Nos países de rendas baixas e medias, case a terceira parte dos cancros están causados por infeccións víricas como o papiloma humano ou a hepatite. Nestas nacións, ademais, é frecuente que os tratamentos sexan de difícil acceso: a OMS recolle que só o 39 % dos países cobren os tratamentos básicos nos seus sistemas de saúde, e unicamente o 28 % ofrecen ademais coidados paliativos, incluíndo terapias para mitigar a dor.

España, na media da súa contorna

En canto a España, e segundo o mesmo estudo, as cifras están nos niveis dos países desenvolvidos. A nosa taxa de mortalidade respecto a incidencia, que mide que proporción dos enfermos morre nun período concreto e utilízase como indicador da calidade asistencial dun país, está nun 32 % (37 % para homes e 27 % para mulleres), 14 puntos mellor que a media global do 46 %. Esta cifra é similar á de países da nosa contorna como Francia, Italia ou Reino Unido, aínda que máis desfavorable que as de Noruega, Suíza ou Suecia, que roldan os 20 puntos de diferenza respecto a media global. Neste índice de mortalidade, España ocupa o posto 14 de 40 países europeos.

Con respecto ao aumento previsto en España para mediados de século, será dun 35 % no número de casos (42 % en homes e 26 % en mulleres) e dun 58 % nas mortes (63 % e 51 %, respectivamente). A media de aumento prognosticado para os países máis desenvolvidos é dun 42 % dos casos e un 57 % para as mortes.

Os apelidos do cancro

Como dato xeral, a mortalidade global respecto a incidencia para todos os cancros é do 47 % (este índice non reflicte a supervivencia ou a taxa de curacións, senón que se refire ás mortes fronte aos casos nun mesmo período concreto).

É aquí é onde os apelidos do cancro cobran importancia. O máis diagnosticado é o de mama, un 13 % do total, seguido dos de próstata, colorrectal, pulmón e pel non melanoma; pero o que causa maior número de mortes, case un 19 %, é o de pulmón, que é tamén o de maior crecemento. O máis letal, o que causa maior mortalidade entre quen o padece, é outro menos frecuente, o de páncreas, con case un 90 %, seguido de fígado, esófago, mesotelioma e cerebro. No extremo oposto, a menor mortalidade corresponde ao cancro de tiroides, cun 5 %.

As claves da letalidade

A que se deben estas diferenzas de letalidade entre distintos tipos de cancros? O resumo vén en palabras de Joshua Warrick, David DeGraff e Monika Joshi, expertos en oncoloxía de Penn State, a Universidade Estatal de Pensilvania: “Dado que diferentes órganos compóñense de distintos tipos de células, os cancros que xorden de diferentes órganos distínguense uns doutros en aparencia e comportamento e en como responden os tratamentos”.

Partindo desta base, “outra diferenza importante é o estadio no cal se detectan: a detección precoz facilita moito o tratamento, mentres que se os tumores (case todos) detéctanse en estadios invasivos/metastásicos, hai poucas opcións de terapia”, di González Suárez. “Tumores como mama ou próstata detéctanse en estadios iniciais, mentres que os tumores de páncreas adoitan detectarse cando xa están moi avanzados”.

Segundo o oncólogo da Universidade Estatal de Arizona Carlo Maley, os cirurxiáns curan máis cancros que os oncólogos: “Se detectas un cancro antes de que escapase do alcance do bisturí do cirurxián, pode extraerse. Fin da historia”.

Hai unha razón para que a detección temperá consiga cercar a enfermidade: as células cancerosas son mutantes que escapan ao control do organismo; a medida que o cancro progresa, vai sumando novas mutacións. “Se o cancro só tivo uns poucos anos para acumular mutacións, é menos probable que adquirise mutacións que o fagan resistente á terapia”, comenta Maley.

O efecto das mutacións

Os investigadores de Penn State engaden que o órgano de orixe do cancro faio máis ou menos propenso a este amontoamento de erros xenéticos: o cancro de tiroide adoita ter poucas mutacións, mentres que o de colon acumula moitas máis, sobre todo cando se perden xenes que se encargan da reparación do ADN danado.

González Suárez agrega que o efecto das mutacións non é sempre o mesmo: “Unha mesma mutación pode causar cancro nunhas células, pero non noutras. Por exemplo, K-NIVEL é unha mutación común en tumores de pulmón ou páncreas, pero non se atopa nunca en tumores de mama, mentres que mutacións en BRCA1 aumentan o risco de tumores de mama e ovario, pero non noutros órganos”.

A detección temperá, á súa vez, vén facilitada polos síntomas, pero hai cancros que avisan antes que outros. Maley apunta que “cos cancros de células inmunitarias, tipicamente só necesítase que muten uns poucos xenes para que te sintas enfermo”.

Por iso, explica, os cancros do sangue, como leucemias ou linfomas, en moitos casos son máis tratables que os tumores sólidos. Pola contra, “se non te sentes enfermo ata unha etapa moi avanzada do proceso, como ocorre co cancro de páncreas, é probable que adquirise mutacións de resistencia e non importa o que tentes, é difícil curalo”.

Inmunoterapia, a gran promesa

A cambio, precisamente a gran cantidade de mutacións dos cancros máis complicados faios tamén máis susceptibles ao tratamento por inmunoterapia. Esta é unha das liñas de investigación máis activas, consistente en estimular o sistema inmune para que ataque aquilo que as células cancerosas conteñen de estraño ao organismo. Segundo Warrick, DeGraff e Joshi, “o sistema inmune ve os tumores con máis mutacións como máis estraños, e por tanto monta unha resposta maior contra eles”. Este é o caso, por exemplo, dos melanomas e os cancros de vexiga ou pulmón, que responden mellor á inmunoterapia que os de próstata, con menos mutacións.

As inmunoterapias quixéronse presentar en ocasións como a bala máxica contra o cancro. Unha das súas liñas motivou en 2018 a concesión do Nobel de Medicina ou Fisioloxía para os inmunólogos James Allison e Tasuku Honjo. E aínda que os expertos insisten en que non hai nin haberá unha cura única e universal, para González Suárez “o boom da inmunoterapia non fixo máis que empezar”. Que esta escalada confirme as súas promesas dependerá dun investimento sostido en investigación.

Expandir a detección temperá

Un estudo calculou que entre 2016 e 2020 dedicáronse en todo o mundo 24.500 millóns de dólares á investigación contra o cancro, pero tampouco este investimento é equitativa: a experta do CNIO destaca que o tumor de mama é o máis amplamente estudado, e que grazas a iso “conseguíronse avances moi importantes, con múltiples opcións de tratamento e melloras na supervivencia e a calidade de vida”. Pola contra, “outros tumores como vexiga, ovario e mesmo páncreas, son tumores esquecidos, o que se traduce en poucos modelos para o seu estudo e un coñecemento máis limitado. Nalgúns casos son tumores pouco frecuentes, o que dificulta o seu estudo”.

A oncóloga subliña a necesidade de expandir a detección temperá. A OMS engade a importancia da prevención: entre o 30 e o 50 % dos cancros poden previrse adoptando hábitos saudables. E isto si está na nosa man.

2 COMENTÁRIOS

  1. A investigación sobre os cancros debe ser prioritaria, especialmente nos máis agresivos, como son: pancreas, figado ou cerebro, aínda que toso eles merecen atención.
    Ninguén está libre de padecer, ao longo da súa vida, un cancro que pode ser letal para o individuo. Todos sufrimos mutacións nas nosas células a diario que poden ser responsables dalgún tipo de cancro, asi que, especialmente os organismos públicos debería contratar máis investigadores e dotar de material necesario aos centros de investigación. Hai que invertir decididamente un mínimo do 3% do noso PIB en investigacións biolóxicas e medicas . Actualmente esa inversión, no estado, é de un 1,5%, e en Galicia tan só do 1,2% cifras moi baixas e que deberían incrementarse para estar á altura dos paises do noso entorno.

  2. Boa noite:

    “Há tido”????? Vejiga???…
    Tan dificil é repasar os textos despois de lle dar ao botón do tradutor automático?
    Ánimo!
    Moita saúde pra vós!

    Alexandre

DEIXAR UNHA RESPOSTA

Please enter your comment!
Please enter your name here

Este sitio usa Akismet para reducir o spam. Aprende como se procesan os datos dos teus comentarios.

Relacionadas

Un estudo da USC evidencia a falta de percepción sobre o risco do radon no ámbito laboral

A metade das persoas empregadoras non tomara ningunha acción de mitigación malia atopar concentracións por enriba do nivel límite

A conciliación impide que as científicas participen nos medios tanto como os homes

A situación persoal e familiar é o obstáculo que atopan o 23% das investigadoras para divulgar fronte ao 10% do sexo masculino

O mapa do cancro de Galicia revela as comarcas con maior incidencia

En Vigo, Lugo e Valdeorras diagnosticáronse en 2022 máis novos casos en homes, mentres que en mulleres lideran Bergantiños, A Mariña Occidental e O Baixo Miño

O cribado de cancro de colo de útero detecta máis de 40 casos en Galicia en tres anos

A Consellería de Sanidade indica que o 76% estaban en fase inicial, o que mellora as posibilidades de tratamento e supervivencia das pacientes