Cando terminan as vacacións é fácil que sintamos que “acabou o bo”. Invádenos o desánimo e mesmo dicimos que sufrimos síndrome posvacacional.
Pero… é certo que nos “enferma” que remate o verán?
Hai datos que demostran que o noso corpo necesita tomar un respiro cada certo tempo. Pero ese respiro non pode durar eternamente. En primeiro lugar, porque debemos volver ás nosas obrigacións, xa sexa traballo, estudo ou calquera outra actividade. E en segundo lugar ―pero non menos importante― porque, aínda que a rutina ten “mala prensa”, a ciencia demostrou que nos senta ben.
Os hábitos fannos felices: así funciona a rutina
Diversos estudos apuntan a que o noso comportamento fundaméntase en hábitos e costumes. O cerebro necesita accións que terminan arraigándose con práctica e repetición. Unha vez establecemos un hábito, este manifestarase case “sen querer”.
Seguramente todos tivemos a experiencia de saír de casa xusto á hora do traballo pero, excepcionalmente, coa idea de facer unha xestión nalgunha outra parte. No camiño algo nos distrae e, cando paramos, resulta que nos confundimos de camiño e estamos na porta do noso emprego! É coma se o cerebro activase “un piloto automático” que guiase os nosos pasos.
Esa resposta, case involuntaria, só se produce cando estamos inmersos en actividades que facemos unha e outra vez. O cerebro faino así porque ao seguir rutinas, ao automatizar os nosos pasos, redúcense os requirimentos de atención sobre aquelas tarefas que repetimos a diario.
A atención é esa habilidade de selección da información relevante que nos permite orientarnos cara a aqueles estímulos importantes ou novos, dándolles prioridade, e ignorando os que non o son. Se sabemos “como ir a un sitio” cada día, toda a nosa atención pode desprazarse a outros obxectivos e retos.
Nesta liña, hai evidencias de que deixarse levar polo costume resúltanos reconfortante. O cerebro recompensa que teñamos “respostas preparadas” ante situacións que se repiten liberando dopamina, a molécula da felicidade. Non en balde, esa é a base da nosa aprendizaxe, o proceso a través do que adquirimos e desenvolvemos habilidades e coñecementos, e que podemos considerar unha das nosas capacidades máis vantaxosas ao longo da evolución.
Por iso é polo que podemos dicir que unha vida rutineira e predicible na que aprendemos como manexarnos nos fai felices!
Tamén repetimos os comportamentos adictivos
En honra á verdade, esta propiedade do cerebro ten un “lado escuro”: a adquisición dun hábito é bastante independente de se estas accións producen resultados útiles.
De feito, algúns costumes non teñen por que ser necesariamente beneficiosos. Por poñer un exemplo, “ese cigarro de despois de comer” ou calquera outro hábito asociado co tabaquismo ou co consumo de alcol.
Nestes casos, a propia forza do costume potencia a adicción case tanto como o fan a nicotina ou o alcol.
Aprendemos a comportarnos con rutinas
As persoas aprendemos como comportarnos mediante a repetición. A forza de reiterar algo, o noso cerebro termina automatizando habilidades como manternos en equilibrio nunha bicicleta, conducir un coche ou tocar un instrumento musical.
Pensemos en como se vai puíndo coa práctica nosa capacidade de movemento. Primeiro aprendemos a andar e, aos poucos, se insistimos, non só camiñaremos con soltura senón que acabaremos correndo e saltando. Mesmo, se adestramos moito, poderemos executar os complicados exercicios que en ximnasia rítmica chaman “rutinas”.
A pracenteira sensación de repetir rutinas producirase grazas a que a “molécula do goce” vai asolagar o noso cerebro cando o que facemos facémolo ben. Ademais, a súa produción está relacionada coa nosa capacidade de enfocarnos nunha actividade dependendo das nosas necesidades ou desexos.
A importancia de xestionar imprevistos
Os hábitos asociados ás situacións predicibles aumentan a nosa sensación de que “temos o control” sobre aspectos clave da nosa contorna. Como di o refrán, para o noso cerebro Máis vale malo coñecido que bo por coñecer. Porque esa sensación de control achéganos seguridade.
Con todo, non todo é predicible. Un cerebro ben adaptado debe oscilar entre a confortable repetición das pautas e a necesaria dose de manexo de imprevistos. Porque se ocorre algo inesperado, resulta moi útil que non renda o pánico por saírnos do habitual. É máis, sobrerreaccionar fronte cambios repentinos pode relacionarse coa aparición de trastornos como a ansiedade.
Outro detalle para ter en conta é que, por todo o que acabamos de explicar, unha vez que nos afacemos a algo, resúltanos tremendamente difícil vencer a rutina. Resulta durísimo mudar os hábitos. E todo porque no noso cerebro consolidáronse unha serie de pautas e aprendemos ben que hai que facer nesa situación.
Se cando terminen as vacacións estivais invádelle a nostalxia, consólese: o seu cerebro estará encantado de regresar ao mundo do cotián e ao previsible. Aínda que está moi ben darse unha volta polo merecido goce estival con novos horarios e comidas, cheo de sorpresas, é fundamental que sexa un paseo fugaz.
Neurocientíficamente falando, somos unha especie de costumes.
*Sobre a autora: Susana P. Gaytan é Profesora Titular de Fisioloxía na Universidade de Sevilla.
*Cláusula de divulgación: Susana P. Gaytan non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiaciamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis aló do cargo académico citado.
