Enrique está sentado na butaca do cinema. Foi a ver unha película cun amigo. De súpeto, comeza a experimentar angustia, taquicardia, e sofocos; sente moita calor pero á vez está frío e ten calafríos. “Está a darme un infarto ou me estou volvendo tolo”, pensa.
Sae da sala e bebe un pouco de auga. Séntese desorientado; logo describiríao como “estar fóra de si”. Acode a urxencias do hospital máis próximo, onde conta o seu motivo de consulta: “Está a darme un ataque ao corazón”. A película quedou moi atrás. Tras dúas horas de probas e esperas chega o diagnóstico. “Vostede sufriu un ataque de pánico”, di o médico de urxencias. Enrique séntese desorientado, incapaz e, sobre todo, medorento de que a situación se repita.
É probable que isto lles soe. Segundo a OMS, o 30 % da poboación sufriu ou sufrirá algún ataque de pánico. De feito, en 2019 rexistráronse 301 millóns de persoas con diagnóstico dalgún trastorno de ansiedade; 58 millóns eran nenos e adolescentes.
Impredicibles e breves
Un ataque de pánico implica sufrir un medo intenso que desencadea reaccións físicas moi alarmantes sen motivo aparente. Unha das súas características é a falta de control do afectado sobre o cando, o onde e o porqué. Un alumno tenso pode padecelo días antes da defensa da súa tese doutoral, pero tamén mentres se dá un baño quente relaxante días despois do evento.
A curta duración é outro trazo definitorio. Mentres que outros trastornos de ansiedade, como a ansiedade xeneralizada, son relativamente duradeiros e requiren unha intervención prolongada, o ataque de pánico dura escasamente 10 minutos. De tódolos xeitos, a persoa pode sentir as súas secuelas días despois debido ao estrés anticipatorio que implica non saber cando vai vivir outro episodio similar.
Que lle ocorre ao organismo cando o sufrimos?
Aínda que non todas as persoas experiméntano igual, os síntomas máis comúns son palpitacións, suor, tremor de mans, frouxidade de pernas, náuseas, molestias abdominais, mareos, dor de cabeza, opresión no peito, sensación de afogo e sufocación. Son manifestacións fisiolóxicas que alertan ao organismo de que existe unha ameaza (neste caso imaxinaria) contra a súa integridade física ou psicolóxica.
Desde unha perspectiva psicobiolóxica, supón a posta en marcha dos procesos implicados na loita do organismo pola propia supervivencia. É dicir, actívase a liberación de cortisol, de adrenalina e noradrenalina e outros mecanismos hormonais relacionados co sistema nervioso autónomo e estruturas subcorticales como a amígdala e a hipófisis.
Este fenómeno tamén se asocia cun déficit cognitivo. Algunhas investigacións demostraron que padecer un empeora o rendemento en funcións como a atención, a memoria de traballo e a velocidade de procesamento. Isto explícase fundamentalmente polo estado de confusión e mesmo “despersonalización” que carrexan os ataques.
Máis comúns nos países ricos
Como se apuntou máis arriba, durante o ataque de pánico a persoa sente que se está volvendo tola, que realmente vai morrer ou que algo está a atentar contra a súa propia integridade. É unha ameaza imaxinaria.
Esta percepción imaxinaria é o que diferencia aos seres humanos doutras especies, como diría o neurocientífico e escritor Robert Sapolsky, autor do libro Por que as cebras non teñen úlcera. Moitos humanos do século XXI vivimos con medo ao que poida pasar porque as nosas necesidades básicas (comida, casa, bebida, afecto…), as que nos garanten unha supervivencia sen apenas custos, poden estar cubertas mesmo desde antes do nacemento.
De feito, varios estudos epidemiolóxicos amosaron que os ataques de pánico son máis comúns en países occidentais con altos ingresos económicos.
Quen ten máis risco de padecelo?
Non existe unha relación causa-efecto entre posuír un determinado xene, carácter ou trazo de personalidade e as posibilidades de experimentar un ataque de pánico. Porén, si parece existir un factor hereditario. Tamén o temperamento inflúe: persoas altamente sensibles ou con elevados niveis de neuroticismo e autoesixencia teñen máis papeletas de pasar por ese angustioso transo.
O xénero é tamén unha variable chave. Numerosos estudos mostraron que as mulleres teñen case o dobre de probabilidades que os homes de sufrilo ao longo da súa vida. A explicación reside nos procesos hormonais cíclicos asociados co xénero feminino: a menopausa é un período de máxima susceptibilidade.
Pódense evitar?
A imprevisibilidade do ataque de pánico dificulta a súa prevención, malia que o paciente que o sufriu polo menos unha vez pode reducir os niveis de estrés anticipatorio ante a idea de vivir novos ataques. Tamén pode adquirir novas habilidades para manexar o episodio no caso de que volva aparecer.
Isto conséguese combinando terapia psicolóxica e a toma de medicación específica, aínda que existen alternativas como a terapia manual. O fundamental é que os sistemas de saúde estean preparados desde as consultas de atención primaria e as urxencias con protocolos específicos e estratexias de actuación para estes e outros casos relacionados.
Finalmente, querería destacar a importancia de dar visibilidade ao ataque de pánico e outros trastornos de ansiedade como parte das boas prácticas profesionais. Extrapolando o lema “a información é poder” a este contexto, dedúcese que se alguén sabe o que é un ataque de pánico poderá actuar de forma adecuada cando o sufra e, o máis importante, poderá vivir sen medo a que se repita. E este labor é tan importante como a avaliación e o tratamento psicolóxico.
*María José García Rubio é codirectora da Cátedra VIU-NED de Neurociencia global e cambio social, profesora do Máster Neuropsicoloxía Clínica e membro do Grupo de Investigación Psicoloxía e Calidade de vida (PsiCal) da Universidade Internacional de Valencia.
Cláusula de investigación: María José García Rubio non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis aló do cargo académico citado.
