É, quizais, o medicamento coñecido máis antigo que segue utilizándose. O seu impacto no mundo foi tal que, segundo contan, o filósofo José Ortega y Gasset bautizou os tempos modernos como “a era da aspirina”. Fai xa máis de 125 anos que se puxo á venda, pero continúa sendo un dos fármacos máis usados en todo o mundo, con 120.000 millóns de blísters consumidos ao ano, grazas en parte aos seus beneficios cardiovasculares.
A iso únense as numerosas investigacións máis recentes da súa posible acción contra o cancro. Un novo estudo explica un dos mecanismos moleculares mediante o cal a aspirina podería frear a metástase de cancro, unha vía aínda en exploración pero que apunta a un posible novo campo de aplicación para este medicamento clásico.
De analxésico a anticoagulante
O uso orixinal da aspirina contra a dor, a febre e a inflamación ten os seus antecedentes históricos hai 3.500 anos, cando en Exipto e Sumeria utilizábase a codia de salgueiro con fins medicinais. O principio activo responsable é o ácido salicílico, unha hormona vexetal, pero os seus efectos gastrointestinais adversos levaron no século XIX a crear un derivado máis tolerable, o ácido acetilsalicílico. En 1899 a compañía Bayer comezou a comercializalo baixo o nome de aspirina, e durante décadas este fármaco foi o rei dos analxésicos.
Na segunda metade do século XX a aspirina viviu un renacemento cando se descubriu a súa acción anticoagulante que reduce a formación de trombos sanguíneos e o risco cardiovascular. Este efecto débese á inhibición irreversible de encimas chamadas ciclooxigenasas (COX), responsables da produción dun composto denominado tromboxano A2 (TXA2) que induce a agregación das plaquetas na coagulación sanguínea.
Este mesmo efecto anticoagulante mostra agora tamén unha implicación nun mecanismo da aspirina contra o cancro, polo menos en certos casos. O descubrimento foi fortuíto: na Universidade de Cambridge, o inmunooncólogo Rahul Roychoudhuri non seguía a pista dos efectos da aspirina sobre o cancro, senón que buscaba xenes implicados na metástase, o proceso de propagación das células tumorais a outros órganos que é responsable do 90% das mortes.
Células durmidas
Un estudo previo había atopado 15 xenes nos ratos, cuxa supresión reducía a metástase tumoral. Roychoudhuri e os seus colaboradores descubriron que un destes xenes, chamado ARHGEF1 e expresado sobre todo en células sanguíneas, exerce un efecto inmunosupresor nos linfocitos T, un dos compoñentes esenciais da resposta inmune que non só serve para loitar contra as infeccións, senón tamén contra as células tumorais.
Cando as células cancerosas escapan do tumor orixinal para invadir outros órganos, é o momento no cal o sistema inmunitario pode localizar e aniquilar esas células rebeldes. Segundo Roychoudhuri, “a maioría das inmunoterapias desenvólvense para tratar aos pacientes cun cancro metastático establecido, pero na expansión inicial do cancro hai unha xanela única de oportunidade terapéutica, cando as células cancerosas son especialmente vulnerables ao ataque inmunitario”.
Pero esas células T co xene ARHGEF1 activado están durmidas, incapaces de reaccionar contra a invasión do organismo polo cancro. Así, o obxectivo dos investigadores era atopar e neutralizar o sinal responsable desa activación do xene. Dita sinal resultou ser o TXA2, o mesmo composto que as plaquetas producen para agregarse na coagulación sanguínea, e cuxa síntese pode inhibirse por medio da aspirina.
O efecto non é realmente novo: anteriormente xa se describiu a acción antimetastásica da aspirina a través da vía de COX e TXA2. As investigadoras Ruth Muschel e Serena Lucotti, coautoras daquel traballo, explican a SINC que a inhibición da metástase pola aspirina verificouse en moitos modelos de ratos sen intervención de células T. O novo estudo engade un mecanismo molecular mediado por estas células.
Un momento eureka
“Foi un momento de eureka cando atopamos que o TXA2 era o sinal molecular que activa este efecto supresor nas células T; resultou un achado totalmente inesperado”, di Jie Yang, primeiro autor do estudo publicado esta semana en Nature e que reúne a investigadores de Reino Unido, Francia, Italia e Taiwan. Así, os científicos ensaiaron o efecto da aspirina na metástase de cancros de colon, melanoma e mama nos ratos, observando que o medicamento diminúe a diseminación das células tumorais aos pulmóns e o fígado.
Aínda que o mecanismo achegado polo novo estudo aínda só se demostrou en ratos, a aspirina está no foco da investigación do cancro desde hai décadas. Segundo o epidemiólogo Peter Elwood, profesor honorario da Universidade de Cardiff, en Reino Unido, “en 1968 mostrouse por primeira vez o beneficio da aspirina no tratamento do cancro ao dirixirse a varios mecanismos biolóxicos esenciais, reducindo o risco de propagación metastática e de complicacións vasculares nos pacientes”.
Grupos como o Welsh Aspirin Group (WAG) fundado por Elwood avogaron durante longo tempo polo uso regular da aspirina na prevención e o tratamento do cancro. Notificáronse beneficios en cancros colorrectais e outros do tubo dixestivo, así como en mama, próstata e útero. E aínda que hai datos discrepantes, en 2023 o grupo de Elwood publicou unha revisión e meta-análise de 118 estudos que lanzaba como conclusión xeral unha redución da mortalidade nun 20 %, asociada ao consumo regular de aspirina.
Beneficios e riscos
Con todo, os expertos debaten a conveniencia deste uso continuado dun medicamento que aumenta o risco de sangrado e que nalgunhas persoas pode provocar serios efectos adversos, aínda que Elwood e os seus colaboradores non acharon evidencias sólidas da implicación da aspirina en hemorraxias gastrointestinais graves.
Segundo conta a SINC Gareth Morgan, portavoz do WAG e coautor da revisión de Elwood, o estudo de Roychoudhuri subliña un dos mecanismos da aspirina contra o cancro, pero “probablemente haxa outros, xa que a aspirina afecta a moitos procesos biolóxicos que parecen relevantes para o cancro”. O mesmo subliñan Muschel e Lucotti: “Non parece que esta sexa toda a historia da inhibición da metástase pola aspirina”.
Morgan engade que “existen novas evidencias nos ensaios de que algúns pacientes poderían beneficiarse especialmente da aspirina”, por exemplo afectados por cancro de colon con certas mutacións no xene PIK3CA.
Muschel e Luccoti apuntan que algúns cancros colorrectais con exceso de expresión de COX poden ser especialmente sensibles á acción da aspirina, sempre que se administre de forma moi temperá, pero as investigadoras apostan por outros fármacos anticoagulantes como Vapiprost ou Picotamida que evitan o risco de sangrado: “Se o seu uso a longo prazo tolérase ben, poderían ser útiles”.
Referencia: Aspirin prevents metastasis by limiting platelet TXA2 suppression of T cell immunity (Publicado en Nature)
