“Cando o meu doutor me dixo que tiña o colesterol alto, asusteime. Sempre escoitei que é un factor de risco para enfermidades cardíacas”, comenta Juan, de 56 anos. “Con todo, os meus parámetros de saúde eran excelentes. Incluso o meu médico me dixo que algunhas persoas con colesterol alto viven máis tempo. Non o entendín, non se supón que é malo?”
A historia de Juan non é tan excepcional. Durante anos, o colesterol foi considerado un gran inimigo da saúde, e reducir os seus niveis constituíu un obxectivo prioritario na medicina. Non obstante, estudos recentes mostran que, en certos grupos —especialmente en persoas maiores—, ter ese marcador alto podería estar asociado cunha maior esperanza de vida. Este fenómeno chámase “paradoxo do colesterol”.
Unha graxa omnipresente
O colesterol é unha graxa que se atopa en todas as células do corpo e que resulta esencial para manter a súa estrutura. Desempeña funcións importantes, como a reparación celular e a produción de hormonas, vitamina D e substancias que axudan na dixestión.
Como as graxas non se disolven no sangue, viaxan polo torrente sanguíneo unido a proteínas, formando o que se coñece como lipoproteínas.
Existen dous tipos principais de colesterol: o “malo” (lipoproteína de baixa densidade ou LDL) e o “bo” (lipoproteína de alta densidade ou HDL). En España, por exemplo, recoméndase un colesterol total ideal de menos de 200 miligramos por decilitro (mg/dL). Os límites para o LDL varían: menos de 115 mg/dL para baixo risco cardiovascular, inferior a 100 mg/dL para risco moderado, menos de 70 mg/dl no caso de alto risco e menos de 55 mg/dL para risco moi alto. Os niveis de HDL deben ser superiores a 40 mg/dL en homes e a 50 mg/dL en mulleres.
Durante anos creuse que os niveis elevados de colesterol LDL aumentan as posibilidades de sufrir enfermidades cardíacas, xa que pode acumularse nas paredes das arterias e bloquear o fluxo de sangue. Con todo, a relación entre esa substancia graxa e a mortalidade é máis complexa do que se pensaba inicialmente.
Límites controvertidos
A evolución dos valores límite nas guías clínicas suscitou controversias, especialmente sobre a influencia da industria farmacéutica. Coa diminución dos niveis recomendados de colesterol LDL, aumentou o número de persoas tratadas con estatinas, o que algúns consideran beneficioso para a industria. É máis, a participación de expertos financiados por farmacéuticas nos comités que establecen esas guías xerou dúbidas sobre posibles conflitos de interese.
Ademais, diversos estudos cuestionan a redución extrema do LDL, especialmente en persoas sen antecedentes cardíacos. En 2016, o médico danés Uffe Ravnskov e o seu equipo descubriron que non había unha relación entre niveis altos dese parámetro e un maior risco de morte. De feito, moitas persoas co colesterol “malo” máis elevado vivían máis tempo que aquelas con niveis baixos. Outros estudos apoian estes resultados.
É importante aclarar que isto non significa que ter o colesterol alto sexa bo. En persoas mozas ou de mediana idade, un LDL elevado si incrementa o risco de enfermidades cardíacas e mortalidade.
Por que ocorre o paradoxo do colesterol?
Existen varias teorías que tentan explicar o “paradoxo do colesterol”. A máis aceptada é que o LDL podería desempeñar un papel protector no sistema inmunolóxico. Algúns estudos suxiren que esta lipoproteína pode axudar a combater infeccións, xa que se une a bacterias e virus, e neutralízaos. Isto é especialmente importante en persoas maiores, cuxo sistema defensivo adoita ser máis débil.
Outra teoría suxire que outros factores de risco, como a presión alta, a diabetes ou o tabaquismo, inflúen máis nas enfermidades cardíacas que o colesterol. Ter elevado ese parámetro non sería o principal culpable, senón que actuaría xunto a estes outros factores.
Existe sobretratamiento?
O “paradoxo do colesterol” subliña unha diferenza fundamental entre a prevención secundaria e primaria nos tratamentos para manter os seus niveis baixo control. Na secundaria (para persoas con antecedentes de enfermidade cardíaca), os beneficios do uso de estatinas están amplamente apoiados pola evidencia científica: estes fármacos reducen significativamente o risco de eventos cardíacos futuros.
Con todo, na prevención primaria (persoas sen antecedentes de enfermidades cardíacas), a relación entre a redución do colesterol LDL e a diminución do risco cardiovascular non é tan clara nin sólida. Nestes casos, os efectos secundarios da medicación (como dores musculares, diabetes e problemas hepáticos) poden ser desproporcionados en relación cos seus beneficios potenciais.
Ademais, a expansión dos límites de colesterol considerados “normais” incrementou o número de persoas sen síntomas cardíacos que reciben terapia farmacolóxica. Este enfoque preventivo ha suscitado un debate sobre o risco de sobretratamento e o custo asociado de receitar medicamentos a persoas cun baixo risco cardiovascular. Para estes pacientes, os beneficios das estatinas poderían ser mínimos, mentres que os efectos adversos e os custos dun tratamento prolongado serían desproporcionados en comparación co beneficio clínico.
En conclusión, o colesterol alto si está relacionado con enfermidades cardíacas, pero a situación é máis complexa en adultos maiores. Isto suxire que o tratamento debe ser personalizado e equilibrado a medida que envellecemos.
*Estefanía Díaz del Cerro é investigadora posdoutoral asociada e colaboradora do grupo de investiagación de Envellecemento, Psiconeuroinmunoendocrinoloxía e Nutrición da Universidade Complutense de Madrid.
Cláusula de divulgación: Estafanía Díaz del Cerro non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis alá do cargo académico citado.
