Os impactos do cambio climático nos océanos xa son evidentes. As ondas de calor no mar son episodios de temperaturas extremas que agora se poden prolongar durante semanas e mesmo meses. Con esta duración e intensidade, expoñen ás especies e ecosistemas mariños a condicións que exceden os seus límites de tolerancia.
Agora sabemos que estes eventos de calor extrema están provocados polo cambio climático de orixe antropoxénica. Tamén sabemos que as ondas de calor vanse intensificar no futuro, levando a diferentes hábitats mariños a cambios irreversibles ou ao colapso. Así o recolle o sexto informe do IPCC que publica estes días a síntese de evidencia científica sobre impactos e adaptación.
Hábitats mariños máis afectados
Os arrecifes de coral, os bosques de macroalgas e as praderías mariñas teñen os maiores niveis de risco. O risco para estes hábitats é alto incluso logrando un aumento global da temperatura de 1,5 graos, que supoñería conter as emisións para cumprir o Acordo de París.
Se se supera o grao e medio, agora sabemos que moitos arrecifes de coral, bosques e praderías submarinas van alcanzar cambios irreversibles a mediados deste século.
As adaptacións para estes casos están limitadas, pois as medidas baseadas na restauración e conservación de ecosistemas perden efectividade nos escenarios de altas emisións.
Trátase ademais de sistemas mariños con numerosos servizos ecosistémicos asociados, como a provisión de alimento, a regulación de inundacións ou as actividades recreativas. A súa perda e detrimento impactará nas poboacións humanas máis vulnerables e afectará a sectores como o turismo ou a pesca.
Aumento do nivel do mar
No caso do aumento do nivel do mar, os riscos asociados para os ecosistemas e para a poboación van multiplicarse por dez antes de fin de século se non se logra conter o aumento global de temperatura en 1 grao e medio. De lograrse, as medidas de adaptación baseadas na natureza, como a restauración de dunas, humidais e mangleirais son efectivas reducindo impactos.
Con todo, con aumentos superiores da temperatura media global, van ser necesarias intervencións con novas infraestruturas costeiras, migración asistida de especies mariñas e migracións ou relocalización de poboacións costeiras. Estas intervencións teñen importantes riscos e incertezas asociadas.
Adaptación transformativa
A evidencia científica demostra que xa se está respondendo os impactos do cambio climático nos sistemas mariños, pero non é suficiente.
Os escenarios futuros de altas emisións van requirir que a adaptación vaia un paso máis aló e sexa transformativa. Falamos de transformación para referirnos a cambios estruturais que afectan as institucións, aos sistemas de gobernanza ou á economía.
Se non nos penetramos nestes cambios transformadores onde se reinventan as institucións, o resultado que se espera é un aumento das desigualdades entre rexións, unha diminución da equidade social e un aumento dos conflitos entre xurisdicións mariñas. Exemplos destas transformacións son a xestión baseada nos ecosistemas, as redes de áreas mariñas resilientes ao cambio climático ou a gobernanza transnacional, participativa e inclusiva dos océanos.
Mitigación e adaptación
Unha das conclusións máis claras do capítulo sobre océanos do último informe do IPCC é a necesidade de combinar medidas de adaptación cunha ambiciosa mitigación, se queremos reducir impactos de forma significativa.
As solucións baseadas na natureza consisten en restaurar ou conservar hábitats e ecosistemas naturais para manter ou recuperar os seus servizos ecosistémicos. Por exemplo, un humidal costeiro cumpre, entre outras, a función de regulación de inundacións. Á súa vez, estes ecosistemas, se se manteñen en bo estado de conservación funcionan como sumidoiros de carbono.
Para as comunidades costeiras, os humidais, ademais, poderían seguir producindo outros servizos como a pesca e recolección de alimentos, ou beneficios culturais, permitindo manter as formas de vida e o coñecemento ecolóxico local e tradicional.
O cambio climático, con todo, compromete a efectividade a medio e longo prazo dalgunhas destas adaptacións. A conservación e restauración de arrecifes de coral non será suficiente para protexer estes ecosistemas máis aló de 2030, nin a protección de mangleirais máis aló de 2040 se non se toman medidas contundentes de mitigación.
Opcións de desenvolvemento resiliente
Existen motivos para ver o futuro con certo optimismo. No informe inclúese unha síntese con evidencia científica acerca dos beneficios e riscos de escoller un roteiro ou outro de desenvolvemento. É o que chamamos vías de desenvolvemento resiliente ao clima.
Existen exemplos de solucións baseadas na natureza que, polo seu deseño e desenvolvemento, conseguen diminuír desigualdades sociais. Trátase de medidas que incorporan procesos de toma de decisións xustos e inclusivos e contribúen aos cambios transformativos de gobernanza rexional e internacional.
Estamos nun punto de inflexión para os océanos e os seus servizos ecosistémicos, onde un xiro de temón permitiría seguir un camiño máis sostible. Este camiño supón cambios transformativos na nosa resposta ao cambio climático, a diminución de vulnerabilidades sociais, a restauración e conservación de hábitats mariños e costeiros, e a diminución eficiente das emisións de gases de efecto invernadoiro.
Desta forma, os océanos poden contribuír significativamente a lograr os obxectivos de desenvolvemento sostible.
*Elena Ojea é investigadora do Future Oceans Lab (CIM) da Universidade de Vigo
Cláusula de Divulgación: Elena Ojea recibe fondos do Consello de Investigación Europeo. Forma parte do Grupo de Traballo II do IPCC e participou na elaboración do Sexto Informe.