Únete á nosa canle de Whatsapp
De cando en vez recibimos as noticias dos aniversarios dunha persoa centenaria e, cando menos, escapa un sorriso tenro ao observar o bo estado físico e mental que adoitan mostrar moitas destas persoas. Pero, ademais, poñémonos a cavilar sobre a posibilidade de chegar a esa idade.
Como é lóxico, en España alegra saber que a esperanza de vida é de 83 anos. Unha das maiores do mundo, e só por detrás de Andorra e Xapón. Cumprir un século, e exceder esa idade, xa é outra cousa. Pero ocorrer ocorre, e principalmente débese aos hábitos de vida, aínda que tamén se ven implicados certos factores xenéticos.
Hai estudos de herdabilidade que estiman que chegar alén dos cen anos depende nunha terceira parte dos nosos xenes. Os dous terzos restantes débense a como vivimos, o cal en parte tamén inflúe na actividade do noso xenoma a través das denominadas variacións epixenéticas.
A clave para vivir 105 anos pode estar nos nosos xenes
A ciencia non deixa de sorprendernos, e esta vez faino a través dun traballo recentemente publicado no que se mostra que hai de diferente, a nivel do código xenético, en persoas con 105 anos ou máis cando se comparan con individuos sans de 68 anos de idade.
Pois ben, mediante técnicas de secuenciación do xenoma en alta resolución, detectáronse cinco mutacións xenéticas no ADN do grupo centenario. Trátase de mutacións que principalmente afectan a dous xenes (STK17A e COA1) implicados en como as células reparan o ADN danado e nos procesos de oxidación e respiración celular. Xa se sabía que entre os mecanismos asociados á lonxevidade están a capacidade de reparación do ADN e os procesos de estrçes oxidativo. Pero neste estudo preséntanse que mutacións en concreto están relacionadas coa lonxevidade.
A idade biolóxica e a idade cronolóxica
Todos coñecemos a persoas que, coa mesma idade, teñen un aspecto máis envellecido ou máis novo, segundo o caso. E é que non é o mesmo a idade biolóxica que a idade cronolóxica.
A idade biolóxica poderíase definir como o mellor estimador posible que permite predicir o estado de saúde e a esperanza de vida dunha persoa. A idade cronolóxica é, simplemente, o tempo que transcorre desde o nacemento.
Neste momento non existe unha única molécula ou parámetro fisiolóxico que, como biomarcador, poida identificar de modo inequívoco a idade biolóxica. O envellecemento ten lugar como un efecto acumulativo complexo no que ven alterados múltiples e diferentes procesos moleculares, fisiolóxicos e cognitivos. Ademais, todos eses procesos teñen lugar a distintos niveis; é dicir, ven alteradas as nosas células, os tecidos, os órganos e os sistemas, e non todos do mesmo xeito nin ao mesmo tempo.
Así pois, chegar a estimar a idade biolóxica require unha abordaxe tamén complexa que permita integrar e extraer conclusións da multitude de datos que hoxe en día poden obterse das análises de todos os procesos que se ven afectados.
Probablemente, o procedemento máis popular e fundamentado para detectar a idade biolóxica é o denominado “reloxo de envellecemento por metilación do ADN” ou “reloxo epixenético”, a partir do cal hai resultados que mostran que se pode predicir o desenvolvemento de enfermidades relacionadas coa idade tales como a diabetes, as alteracións cardíacas e algúns tipos de cancro agresivos.
Dieta e estilo de vida para reducir en tres anos a idade biolóxica
Tamén é ben coñecido que os hábitos de vida e o exercicio están relacionados con vivir máis e mellor.
Un estudo recente propón que, con levar a cabo un programa de tratamento de só oito semanas, pódese reducir nuns tres anos a idade biolóxica. A intervención desenvolveuse nun grupo de 43 persoas con idades comprendidas entre os 50 e os 72 anos, e centrouse na dieta, o sono, o exercicio, a relaxación e suplementos como probióticos e fitonutrientes.
A través do reloxo epixenético, as prácticas de alimentación e o estilo de vida reflíctense nos patróns de metilación observados no ADN. O que significa que estes hábitos inflúen sobre a idade biolóxica. Con todo, sería necesario levar a cabo estudos de maior escala e duración para confirmar os resultados que se indican.
Envellecer con saúde é posible
As persoas centenarias e supercentenarias poden presentar e manter capacidades cognitivas e físicas extraordinarias. Aínda que depende do país, a porcentaxe de persoas centenarias sen demencia parece estar entre o 20% e o 55%.
Exemplos (ver PDF) son o da señora de 118 anos que, nun test neuropsicolóxico, incluso mellorou a súa puntuación ao longo dos 6 meses que durou a proba. Ou o da muller de 113 anos cuxa puntuación noutro tipo de test era o equivalente ao de adultos sans de 60 a 75 anos de idade. Cando esta última faleceu, aos 115 anos, non se detectou ningún tipo de patoloxía cerebrovascular nin ateroesclerose significativa, e só unha lixeira cantidade de agregados que se adoitan relacionar con demencias, aínda sen padecer demencia en vida.
Como se indica, un envellecemento saudable e sen demencia é posible, mesmo coa presenza de lesións detectadas tras o falecemento. Por tanto, é necesario que se establezan e implementen medidas e intervencións adecuadas para estas persoas tan lonxevas, de modo que se promova ao máximo o seu benestar cognitivo, físico, social, cultural e emocional.
Dixo Santiago Ramón y Cajal que “a vellez é unha enfermidade crónica, necesariamente mortal, que todos deberiamos evitar e que, con todo, todos desexamos”. Polo menos, que nos fagamos con saúde.
* Francisco José Esteban Ruiz é profesor titular de Bioloxía Celular na Universidad de Jaén.
Cláusula de divulgación: o autor recibe fondos da Universidad de Jaén (PAIUJA-EI_CTS02_2019) e da Junta de Andalucía (BIO-302).
