A crise arancelaria provocada pola Administración Trump colocou en primeiro plano cales serán os sectores máis prexudicados polos futuros gravames a importacións e exportacións.
Entre os produtos que a Unión Europea (UE) pretende gravar como resposta aos aranceis estadounidenses, atópanse a soia e o millo, dous das principais importacións desde Estados Unidos ao vello continente. Este dato lémbranos o extraordinario impacto que a gandería industrial provoca sobre a balanza comercial en forma de importacións masivas de soia e millo para a fabricación de pensos compostos ou industriais, elaborados con elementos de orixe vexetal, animal e mineral.
A implantación en Europa deste modelo intensivo, aínda que vantaxosa nalgúns aspectos, tivo graves consecuencias sociais, ambientais e para a saúde pública.
Os inicios da gandería industrial
A diversificación da dieta alimentaria desde comezos da década de 1950, no marco da industrialización da agricultura, trouxo consigo un aumento da demanda de carne, ovos, leite e derivados (manteiga, queixo…). Isto á súa vez provocou un incremento das importacións de pensos compostos, coa súa consecuencia de déficit comercial agrario.
Este é un máis dos trazos característicos da gandería industrial implantada en Europa Occidental durante a segunda metade do século XX, impulsada polo modelo estadounidense de “modernización agraria” no contexto da reconstrución da Europa de posguerra e das múltiples ramificacións do Plan Marshall.
Desde hai uns anos, investigadoras e investigadores procedentes de diferentes disciplinas (historia, veterinaria, socioloxía, economía, etc.) e distintas universidades da UE reunímonos periodicamente no marco da European Rural History Organisation (EURHO) e da Rede Agriculture, Approvisionement, Alimentation (do Centro Nacional para a Investigación Científica francés) para debater sobre a historia e evolución da gandería europea ao longo do século XX.
Das nosas discusións, ademais dun recente libro (2023), resultou unha conclusión principal: no proceso de transformación da gandería europea é posible identificar dúas grandes etapas:
- A primeira, nun marco orgánico, entre 1870 e a década de 1930.
- A segunda, de modernización tecnocientífica, entre 1945 e finais do século XX, coa emerxencia, en toda a súa crueza, da conciencia de crise ambiental e de seguridade alimentaria.
Consecuencias sociais, ambientais e para a saúde pública
Nas décadas que seguiron á Segunda Guerra Mundial houbo un proceso de intensificación gandeira baseado na aplicación de novidades científico-tecnolóxicas e na imposición dunha forma de produción industrial. Os seus actores principais non foron as familias de pequenos e medianos gandeiros, senón a gran agroindustria subsidiada polos Estados.
A dirección do cambio técnico e da innovación deixou de beneficiar aos produtores, que a mediaban, para orientarse cara ao sector industrial, centrado na provisión de alimentos baratos para unha famenta Europa de posguerra.
A expansión da técnica da inseminación artificial con seme de exemplares seleccionados de razas moi produtivas é un bo exemplo desa tendencia. Pero tamén outras melloras en alimentación (pensos de alto rendemento, ensilaxe) e a incorporación de novidades tecnolóxicas como circuítos de muxido mecánico, tanques de refrixeración, etc.
A gandería industrial, que se foi implantando con ritmos diferentes nas distintas rexións de Europa Occidental, tivo un alto custo social, económico e cultural, pois só sobreviviron aquelas explotacións mellor capitalizadas e con maior superficie.
O novo modelo industrial, aínda hoxe predominante, comezou a ser fortemente cuestionado a finais do século XX non só por razóns ambientais (consumo de grandes cantidades de auga, xestión de residuos, deforestación, emprego masivo de gasoil…), senón tamén por motivos relacionados coa saúde pública e co crecente endebedamento dos agricultores.
A crise das vacas tolas de mediados da década de 1990 ou a gripe aviaria da primeira década do século XXI alertaron a sociedade civil e as administracións públicas sobre os riscos para a saúde dos consumidores derivados da industrialización da gandería.
A finais de século, algúns países, como Suecia e Reino Unido, empezaron a limitar o emprego de “antibióticos promotores do crecemento” pola súa relación coa crecente resistencia mostrada polas enfermidades bacterianas no gando bovino, un problema cada vez máis preocupante en máis ámbitos. A Unión Europea prohibiunos en 2006.
Un modelo alternativo: a gandería de base orgánica
A historia demostrou que procesos moi parecidos de especialización gandeira déronse desde finais do século XIX en países e rexións europeas moi diferentes (de Frisia a Galicia pasando por Dinamarca ou o norte de Italia). Tamén entón houbo intensificación produtiva, así como melloras xenéticas, na alimentación e na saúde e hixiene animais; todo no marco dun diálogo constante entre novos coñecementos científicos e intereses das casas de labranza.
A diferenza co mundo posterior a 1945 non estivo tanto no como senón en de que maneira. Porque a gandería estaba fortemente ancorada a unha agricultura de base orgánica e ao propio territorio. Pero tamén porque os gandeiros foron os seus protagonistas e non simples executores por delegación das agroindustrias ou do Estado.
Na mellora gandeira do primeiro terzo do século XX foron decisivas as cooperativas locais e rexionais de gandeiros, capaces nalgúns lugares de crear potentes industrias de transformación. A súa relación cos técnicos e as institucións políticas era fluída —fundamentada en parte no gran poder electoral da sociedade rural—, dando lugar a un modelo de mellora gandeira colaborativo e bidireccional que implicaba a sociedade civil, científicos e institucións.
O reto para a gandería do presente ten, pois, moito que ver con ambos os modelos: seguiremos apostando pola importación masiva de pensos compostos e por un elevado consumo enerxético ou actualizaremos prácticas sustentables de cría do gando contrastadas historicamente?
Cláusula de divulgación:
- Lourenzo Fernández-Prieto recibe fondos de Xunta de Galicia, Ministerio de Innovación Goberno de España, Fundación Biodiversidade, Fundación Nina e Daniel Carasso.
- Daniel Lanero Táboas recibiu fondos do Ministerio de Ciencia, Innovación e Universidades (Goberno de España); da Xunta de Galicia e da Deputación Provincial da Coruña.
Unha reflexión moi acertada!! É preciso canto antes pensar e definir cal vai ser a agricultura e gandaría que queremos e precisamos para o futuro.
Paraboas polo artigo, dou boa conta do que comentais: o rural que temos en muitas comarcas do país, no meu caso norte da Terra Chá, é mui hostil (case inhabitable) pola grande contaminación que xera a gadería intesiva que se está a practicar (estes días comenza a sesión de herbicidas asociados ó cultivo do millo e que cada ano aumenta en superficie), cando o poden facer!, xa que as prácticas agrarias de continuas mecanizaciós (sobretodo arados) con maquinaria ‘mastodóntica’ impídelles traballar nas leiras que, devido as choivas, están ainda tan enchoupadas que lles é imposíbel traballar; un modelo claramente insostibel, e curto percorrido.
Hai na comarca algunha explotación leiteira en ecolóxico da que poderían tomar boa nota. É realmente o xeito sustentábel, no ambiental e viabilidade a longo prazo, pensando nas futuras xeraciós.