*Artigo de 
O alcol é unha substancia profundamente arraigada nos nosos hábitos culturais e cun importante peso na economía da maioría de países occidentais, o que lle proporciona un status legal e unha percepción social moito máis favorables que os que reciben outras drogas.
Malia que constitúe o principal factor de risco de morte prematura e discapacidade en persoas de 15 a 49 anos, e que mitos como que “unha copa de viño ao día é boa para a saúde” foron desmentidos, os adolescentes seguen considerándoo como a droga máis segura. Unha percepción claramente reforzada polo lugar central que ocupa en múltiples tradicións e celebracións ligadas ao éxito social.
Quizais por iso, o alcol é a droga máis consumida polos estudantes españois de 14 a 18 anos. Tres de cada 4 persoas deste grupo de idade beberon durante o último ano, cifra que acada o 86,5% entre os estudantes de 18 anos. Máis alarmante, se cadra, resulta a temperá idade da primeira borracheira (14,5 anos) e as elevadas taxas de consumo intensivo de alcol ou por enchedela, algo que o 28,2% dos adolescentes afirmou facer nos últimos 30 días.
Ao falar de consumo intensivo referímonos á inxesta de grandes cantidades (5 bebidas ou máis) nun breve lapso de tempo (2-3 horas), un clásico dos botellóns e as verbenas de verán.
Cando o fígado satura
A maioría de nós estamos familiarizados con algunhas das consecuencias negativas do alcol, como as pelexas, as relacións sexuais de risco ou os accidentes de tráfico. Con todo, é menos habitual pensar en como poden afectar unas cantas borracheiras ao cerebro, especialmente cando aínda está en desenvolvemento.
Para iso, debemos valorar brevemente dous aspectos clave: como se metaboliza o alcol e que sucede no cerebro durante a adolescencia.
Que o noso corpo metabolice depende, principalmente, da acción do fígado, que procesa a bebida despois de ser absorbida polo tracto dixestivo. Deste xeito, o alcol descomponse a través de diversas enzimas, transformándose en substancias menos tóxicas que o corpo pode eliminar. Cando non se metaboliza por completo, pasa ao cerebro, alterando o delicado equilibrio de neurotransmisores que regulan o seu funcionamento.
Podemos imaxinar o fígado como unha esponxa que absorbe o alcol. Con todo, ao saturarse, perde esa capacidade de absorción –e eliminación–, o que provoca no cerebro os efectos clásicos da bebedeira: desinhibición, euforia, falta de coordinación, etc.
Cerebros especialmente vulnerables
Lamentablemente, as bebidas alcohólicas non só alteran provisionalmente o funcionamento do noso cerebro: tamén teñen efectos prolongados sobre diferentes aspectos do sistema nervioso e poden afectar o sistema inmunolóxico, desencadeando procesos inflamatorios que contribúen ao dano cerebral.
Neste sentido, é importante sinalar que, durante o seu desenvolvemento –ata os 25-30 anos–, o cerebro é máis vulnerable aos efectos das drogas. Durante este período, o alcol resulta particularmente daniño, xa que pode interferir en dous fenómenos clave do desenvolvemento neurolóxico: a mielinización, proceso mediante o que as neuronas recobren os seus axones de mielina para mellorar a transmisión de sinais, e a poda sináptica, que elimina conexións neuronais innecesarias para optimizar o funcionamento do cerebro.
Ademais, estes cambios non ocorren dun xeito linear, senón que dan lugar a unha maduración máis temperá das áreas cerebrais responsables do procesamento de recompensas (por exemplo, o estriado ventral) en comparación coas áreas encargadas da toma de decisións e a planificación ao longo prazo, como a cortiza prefrontal. Este desfasamento entre os ritmos madurativos do sistema de recompensa e os sistemas de control de impulsos e toma de decisións podería explicar por que os adolescentes son máis propensos a involucrarse en condutas de risco.
Reconto de danos
Estudos de imaxe neurolóxica demostraron que o cerebro dos mozos cun consumo intensivo de alcol é estrutural e funcionalmente diferente.
Entre os achados estruturais máis destacados atópase unha menor integridade da substancia branca, elemento do sistema nervioso crucial para a transmisión eficiente da información.
Tamén se identificaron alteracións da substancia gris, con aumentos ou diminucións en áreas como o estriado ventral, a cortiza cingulada anterior e o xiro frontal medio, fundamentais para o procesamento de recompensas, a monitorización de estímulos relevantes e a memoria de traballo.
No capítulo da conectividade funcional, o consumo intensivo de alcol asóciase con anomalías na configuración de redes como a de saliencia ou a frontoparietal, que dirixen a atención de forma adecuada e regulan o noso comportamento para lograr obxectivos, tanto a curto como a longo prazo.
Non hai dose saudable
Ademais, os estudos de imaxe amosan unha activación excesiva en estruturas cerebrais implicadas no control de impulsos, a toma de decisións ou o procesamento de estímulos relacionados co alcol. Finalmente, debemos subliñar a relación entre a idade de inicio de consumo de alcol e problemas posteriores, como trastornos por abuso de substancias, demencias temperás ou enfermidades cardíacas. Os datos son claros: canto antes comezan a beber, maior é o risco de desenvolver estas patoloxías.
Todo isto pon de relevo que non existe unha dose saudable de alcol nin borracheiras inofensivas, o que obriga a prestar especial atención ao consumo de alcol na adolescencia.
*Sobre os Autores: Samuel Suárez Suárez é Investigador Margarita Salas na área de Psicobioloxía da Universidade de Santiago de Compostela (USC) e Investigador no Instituto de Psicoloxía (IPsiUS) da mesma universidade. Jose Manuel Pérez García é docente na área de Psicobioloxía na Universidade Internacional de La Rioja (UNIR)
*Cláusula de divulgación: Samuel Suárez Suárez recibe financiamento en calidade de Investigador Margarita Salas (Axudas co-financiadas polo Ministerio de Universidades e os fondos europeos NextGenerationEU). Máis alá disto, as persoas que asinan o artigo (Samuel Suáre Suárez e Jose Manuel Pérez García) non son asalariadas, nin consultoras, nin posúen accións, nin reciben financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declararon carecer de vínculos relevantes máis alá do cargo académico citado con anterioridade.
