Este martes faise unha semana das choivas torrenciais que desbordaron ríos e barrancos en Valencia e que deixaron a miles de persoas en situación crítica, con perdas materiais e riscos para a saúde. A Sociedade Española de Medicina de Urxencias e Emerxencias (SEMES) analizou a situación desde o punto de vista sanitario.
Así, os seus expertos explican as tres fases clínicas dos desastres naturais, que resumen os efectos cronolóxicos sobre a saúde pública nas persoas lesionadas e os sobrevivientes.
A fase 1, a do impacto (que dura de 0 a 4 días), é o período no que xeralmente se rescata ás vítimas e se proporciona o tratamento inicial das lesións relacionadas co desastre. A fase 2, a posterior ao impacto (de 4 días a 4 semanas), é o período no que poden xurdir as primeiras ondas de enfermidades infecciosas (infeccións transmitidas polo aire, os alimentos ou a auga).
E a fase 3, a de recuperación (despois de 4 semanas), é o período no que os síntomas das vítimas que contraeron infeccións con longos períodos de incubación ou aquelas con infeccións de tipo latente poden volverse clinicamente evidentes. Durante este, as enfermidades infecciosas que xa son endémicas na área, e nos peores escenarios podería dar lugar a unha epidemia.
Enfermidades diarreicas e máis
Desde a SEMES apuntan que as enfermidades diarreicas son a principal causa de infección neste contexto. As epidemias entre as vítimas adoitan estar relacionadas coa contaminación das fontes de auga (contaminación fecal) e a contaminación da auga durante o transporte e o almacenamento. Tamén co uso compartido de recipientes para a auga e potas, a escaseza de xabón e os alimentos contaminados.
“Os desastres naturais non importan enfermidades. Non é posible que as que non son endémicas ou importadas nas zonas afectadas polo desastre se produzan de forma natural”, afirman. “As principais causas son a mala hixiene, o amontoamento, a falta de auga potable, o saneamento ineficaz e a rede de sumidoiros deficientes preexistentes”, apuntan.
Ademais, a leptospirose é unha enfermidade endémica en Valencia polas riadas, pola albufeira e polas canles. A Leptospira aparece fundamentalmente en tres lugares en España (no Delta do Ebro, na Albufeira de Valencia e nas Marismas de Huelva).
Pode transmitirse a través do contacto con auga, alimentos e solo contaminados que conteñan ouriños contaminados (leptospiras) de animais infectados (como roedores). A contaminación ocorre a través do contacto da pel lesionada e as membranas mucosas con auga, solo húmido ou barro contaminado con ouriños de roedores.
Así, as inundacións facilitan a proliferación de roedores e a propagación de leptospiras nunha comunidade humana. A miúdo trátase dun cadro débil e autolimitado, pero pode dar lugar á aparición de febre, cefalea, artromialxias, diarrea e dor abdominal. Existen cadros clínicos graves, que poden dar lugar a fallo orgánico, pero existen tratamento antbiótico eficaz.
Por último, o tétano é un problema de saúde pública grave entre as persoas con infeccións nas feridas e as poboacións non vacinadas. A enfermidade asóciase a miúdo con lesións por esmagamento e feridas contaminadas.
Medidas de prevención e control
Os equipos de resposta de saúde pública deben realizar unha avaliación rápida do risco de enfermidades durante a primeira semana do desastre para identificar os impactos e as necesidades sanitarias. “As medidas de prevención e control rápidas e adecuadas, e os sistemas apropiados de xestión de casos e vixilancia son esenciais para minimizar a carga de enfermidades infecciosas”, sosteñen os expertos.
A planificación do sitio debe garantir a organización máis racional do espazo, os refuxios e as instalacións necesarias para a provisión de bens e servizos esenciais. E implementarse de acordo coas directrices internacionais existentes, como proporcionar 3,5 m2 de espazo de refuxio por persoa, construír unha letrina por cada 20 persoas e situar estas a 30 metros de distancia dos refuxios e a 100 das subministracións de auga.
Alimentación, subministración de auga e saneamento
Fundamental en catástrofes como esta é contar cunha subministración adecuada de auga por persoa (norma mínima acordada de 20 litros por persoa por día) para beber, bañarse, lavarse e para a eliminación de excrementos, co obxectivo de previr gromos de enfermidades diarreicas e outras enfermidades transmitidas por vectores.
Tamén deben proporcionarse recipientes de auga adecuados e suficientes, potas para cociñar e combustible. As persoas deben asegurarse de que os recipientes para almacenar auga estean ben protexidos e de que os alimentos estean ben cociñados. É necesario proporcionar cantidades suficientes de xabón e educar a comunidade sobre a hixiene persoal e as circunstancias nas que é importante lavar as mans.
A subministración de racións xerais adecuadas (2100 kcal e 46 gramos de proteína) é importante, especificamente nos casos de nenos con baixo peso e desnutridos a través de programas de alimentación selectiva.
Conceptos básicos
Como insisten desde a SEMES, é importante que se comprenda que os desastres non transmiten enfermidades infecciosas e que a causa principal de morte despois dunha catástrofe non é infecciosa. Da mesma maneira, os cadáveres (dos desastres) non son unha fonte de epidemia, e os gromos de enfermidades infecciosas son resultado secundario da exacerbación dos factores de risco de enfermidade.
