Galicia rexistrou 234 mortes atribuíbles á calor dende maio de 2022. O ano anterior, tan só se notificaran 47. Estas cifras revelan que nos últimos 12 meses, os falecementos debidos ás altas temperaturas aumentaron un 500%. Así o recolle MoMo, o sistema de monitorización da mortalidade diaria do Instituto de Saúde Carlos III (ISCIII), que depende do Ministerio de Sanidade. Esta plataforma analiza o impacto de calquera evento de importancia na saúde pública e relaciónao coas series históricas de falecementos. E un dos acontecementos que máis atención e preocupación acapara nos últimos anos son, precisamente, os falecementos debidos á calor.
Os días nos que máis mortes se rexistraron en Galicia a causa das altas temperaturas coinciden co da vaga de calor máis extensa e intensa dos últimos anos, que se produciu a mediados de xullo de 2022. Sen ir máis lonxe, a estatística estima que o 16 de xullo se puideron producir 14 falecementos a causa da calor e, polo tanto, o día no que se notificaron un maior número de mortes. O exceso de mortalidade atribuíble á temperatura comeza a reducirse a partir de mediados de xullo, pero volve ascender a comezos e finais de agosto. Estes tres picos, xunto con outro na segunda quincena de xuño, sitúan en 234 mortes por calor o balance final do período que vai dende maio de 2022 a maio de 2023.
Estes datos quedan moi lonxe dos seus equivalentes en 2021-2022. Nese ano producíronse máis mortes por frío —125 en total— e 47 por calor. Ao respecto desta última cifra, os índices máis altos de mortalidade déronse tamén nos meses de verán, pero de forma menos continua e máis espallada que durante o 2022-2023. Por exemplo, entre o 13 e o 22 de xuño de 2021 producíronse ata dúas mortes por día a causa da calor. Algo semellante aconteceu a mediados de xullo dese mesmo ano. De novo, volve haber uns días de maior exceso de mortalidade atribuíble á temperatura en agosto e na primeira quincena de setembro. Pero o balance final, situado en 47, queda moi lonxe dos 234 falecidos do período seguinte.
A cifra de mortes a causa do calor dos últimos 12 meses está moi por enriba dos números rexistrados nos últimos cinco anos. Se nos retrotraemos ao período 2018-2019, acadáronse os 318 falecementos atribuídos á temperatura. Deles, 194 foron pola calor e 124 por frío. Unha cifra moi alta, pero lonxe das 234 mortes do último ano, nas que influíu decisivamente a vaga de xullo de 2022. Uns números que se reducen considerablemente entre os anos 2019 e 2020, que rexistran de maio a maio 93 falecidos a causa das temperaturas, dos que 80 son por calor e 13 por frío. Finalmente, no período 2020-2021 salientan especialmente as mortes debidas ás baixas temperaturas, concentradas sobre todo en xaneiro de 2021, o mesmo mes no que se produciu o histórico temporal Filomena. As mortes por frío ascenden a 231, lonxe das 132 que causou o calor nese ano.
Os falecementos e as temperaturas extremas
“Unha de cada 100 mortes cardiovasculares pode atribuírse a días con temperaturas extremas”. Esa é a conclusión dun estudo publicado a finais de 2022 e no que participara o investigador Dominic Royé durante a súa estadía na Universidade de Santiago. “Se ben non sabemos a razón de que a insuficiencia cardíaca sexa a patoloxía máis afectada, a súa natureza progresiva como enfermidade fai que os pacientes sexan susceptibles aos efectos da temperatura. Este é un descubrimento importante xa que unha de cada catro persoas con insuficiencia cardíaca é reingresada no hospital dentro dos 30 días posteriores á alta, e só o 20% dos pacientes con insuficiencia cardíaca sobreviven 10 anos despois do diagnóstico”, apuntaban no estudo.
Royé, xunto á súa compañeira Margarita Taracido, tamén desenvolveu un índice biometeorolóxico para coñecer a magnitude das vagas de calor. Durante as ondas, pasar dun día de baixa intensidade a outro de intensidade extrema pode incrementar o risco de mortalidade nun 173% en cidades coma Sevilla. No contexto de cambio climático, fenómenos meteorolóxicos coma este supoñen un perigo para a saúde humana que pode ser letal. Así o reflictía o estudo publicado en 2020 por un equipo interdisciplinar da USC, no que interviran profesionais das áreas de Xeografía Física e Saúde Pública, e que relacionaba a intensidade das ondas de calor coa mortalidade diaria por causas naturais, cardiovasculares ou respiratorias.