Únete á nosa canle de Whatsapp
Eduardo e Xosé apenas tiñan vinte anos cando lles diagnosticaron esquizofrenia. Os primeiros procesos coa enfermidade foron abruptos. Non é unha excepcion, adoitan selo. “Un día deiteime coa mente neboenta e, ao espertar, a situación era xa insostible. Era incapaz de pensar con claridade”, lembra Eduardo, traendo aqueles primeiros recordos dos anos noventa. Por sorte, tiña unha rede familiar que o apoiaba e, ese mesmo día, foi a primeira vez que visitou o psiquiatra. A situación de Xosé foi algo máis complexa. O primeiro brote chegoulle estando no servizo militar e nin a época nin o espazo no que estaba eran “os máis axeitados” para acollelo. De feito, foi alí onde o ingresaron por primeira vez e onde viviu a primeira das “experiencias traumáticas”. Os dous coinciden en que a pandemia puxo en primeiro plano a saúde mental, pero, dalgún xeito, invisibilizou as doenzas máis graves como as súas: “Fálase de depresión, tamén de ansiedade, pero non de esquizofrenia ou do trastorno bipolar”.
“Nós traballamos aquí tódolos días na visibilización da nosa enfermidade, pero o noso alcance é limitado. Precisamos que os medios de comunicación empaticen connosco e nos dean difusión”
EDUARDO, persoa con esquizofrenia
Ámbolos dous prefiren manter o anonimato e iso é só unha das consecuencias dun grande estigma que está ancorado, sine díe, no imaxinario colectivo: “Nós traballamos aquí tódolos días na visibilización da nosa enfermidade, pero o noso alcance é limitado. Precisamos que os medios de comunicación empaticen connosco e nos dean difusión. Se non, só somos catro gatos facendo ruído na rúa”, reclama Eduardo. “Realmente, a inmensa maioría das veces, cando unha enfermidade como a esquizofrenia sae nos xornais é nos sucesos. Sempre en negativo, como un factor clave nalgún acto violento e sen dar un contexto real dese acontecemento. Como se fose a principal causa. É moi inxusto”, matiza Xosé. “Polo de agora, eu non vin ningún titular que dixera ‘un diabético asasina ao seu veciño'”, apunta con retranca Jessica González, unha das tres psicólogas que traballa na sede de DOA en Vigo, a principal asociación da cidade que ten como misión a mellora da calidade de vida das persoas con problemas de saúde mental e das súas familias, a defensa dos seus dereitos e a representación dos seus asociados.
As eivas do sistema psicosanitario
O denominador común no que coinciden os testemuños de doentes, familias e profesionais é en sinalar as deficiencias do sistema psicosanitario público. Neste centro de Vigo fan labores de rehabilitación psicosocial e laboral, teñen programas de intervención precoz en psicoses, contan con pisos protexidos e atenden a domicilio aos doentes que o precisen e ás súas familias. Pero as cifras non sempre van acordes ás súas necesidades. No caso deste espazo, hai só tres psicólogas para algo máis de sesenta persoas que precisan terapia: “Cómpre ter en conta que, de media, na sociedade hai un 1% de persoas con esquizofrenia. Vigo ten 300.000 habitantes. O cálculo é doado de facer”. Mais non é só unha cuestión de recursos materiais.
“Estamos estables coa enfermidade e, ata certo punto, facemos unha vida normal. Pero a capacidade de atención mingua moito. É complexo ata ler unha novela”
EDUARDO, persoa con esquizofrenia
Eduardo e Xosé sinalan, con dureza e sen matices, que a asistencia psiquiátrica do sistema sanitario é “pobre”. “Ti chegas por primeira vez á consulta do psiquiatra e o principal apoio que recibes é unha medicación”, apunta Eduaro. Aí comeza todo un periplo farmacolóxico: “Van probando ata que atopan a que mellor che acae”. Antipsicóticos, antidepresivos e ansiolíticos. “Case como un ensaio-erro, aínda que agora avanzouse bastante”, engade Xosé. E non só iso, os efectos secundarios destes fármacos, nestes dous casos, incapacítanos para traballar: “Estamos estables coa enfermidade e, ata certo punto, facemos unha vida normal. Pero a capacidade de atención mingua moito. É complexo ata ler unha novela. E outra cousa. Espertas pola mañá cun gran cansazo e eses son momentos clave se queres ter unha vida laboral estable”.
Da sanidade reclaman, principalmente, unha atención máis personalizada e un seguemento máis constante no tempo apoiado en terapia psicolóxica e non psiquiátrica. “Non é normal que o seguemento que teñamos sexa cada seis meses, che confirmen de novo a medicación e ata dentro de medio ano de novo”, di Xosé. “Ademais, a clave neste proceso é a atención psicolóxica. Poder falar do que sintes e do que vives por dentro” con alguén que ten as ferramentas adecuadas para os acompañar. Outra das claves que axudaría nese camiño, explican, é ter acceso a máis información por parte dos médicos, sobre todo ao comezo, para entender o que lles pasa: “Atópaste con que si, vale, colles unha estabilidade cos antipsicóticos, pero ti decátaste que aínda que esteas mellor, non estás igual que antes do primeiro brote”. Iso xera ansiedade e as preguntas sen resposta agrávana: “Precisas ir entendendo que isto vaiche acompañar durante toda a vida”.
Unhas pensións “insuficientes”
Malia poderen levar a vida con normalidade, a incapacidade para traballar polos efectos secundarios das mediacións antipsicóticas é común. Tamén é común, polo menos neste centro de atención a persoas con problemas de saúde mental (o principal da comarca máis grande de Galicia), que perciban das administracións pensións non contributivas “insuficientes”. “A maioría dos que estamos aquí cobramos arredor de 420 euros. Cres que se pode vivir con algo así?“, lamenta Xosé. Esas condicións materiais suman unha presión significativa sobre a súa vida. Os dous viven con seus pais e temen o momento en que chegue un día no que non estean: “No meu caso eles pagan a casa, a enerxía, a comida. Pero e se non estiveran? Non todo o mundo ten esas redes”, lamenta Eduardo.
“A maioría dos que estamos aquí cobramos arredor de 420 euros. Cres que se pode vivir con algo así?”
EDUARDO, persoa con esquizofrenia
Terapeutas e persoas doentes tamén demandan unha visión máis “transversal e estratéxica” de apoio das administracións. “Temos que reflexionar que todas as persoas fanse maiores e o certo é que non hai centros especializados nos que poida ter un acompañamento digno na vellez. Incluso temos constancia de casos de persoas que con algo máis de sesenta anos pretenden entrar en centros para a terceira idade e son rexeitados polas súas enfermidade e catalogados como persoas potencialmente conflitivas”, argumenta a psicóloga de DOA, Jessica González.
Os efectos positivos da Covid-19
Xosé Ramón Girón é o presidente da Federación de Asociacións de Familiares e Persoas con Enfermidade Mental de Galicia (FEAFES) e ten unha visión positiva das cousas boas que trouxo a pandemia: “Gústame falar dos beneficios. Estáse a falar de saúde mental en tódolos ámbitos sociais e institucionais é iso é tremendamente positivo. Empeza a ocupar un espazo prioritario na opinión pública“. Especialmente, Girón ve un grande avance na concienciación das xeracións máis novas: “Os adolescentes están a perder o medo a falar de que teñen problemas de saúde mental e de que precisan psicólogos”. Agora ben, esas necesidades “caen sobre un sistema sanitario saturado que pode facer que, efectivamente, outras doenzas queden máis desatendidas no tempo”.
“Nós temos claro que a saúde mental excede o marco sanitario”
XOSÉ RAMÓN GIRÓN, presidente da Federación de Asociacións de Familiares e Persoas con Enfermidade Mental de Galicia
Mais o presidente de FEAFES non só se centra na necesidade de máis recursos para o sistema sanitario, “que tamén”, senón en facerse novas preguntas que muden os marcos do debate: “Cal é a resposta que debemos dar? A solución está no ámbito sanitario ou no social? Quizais temos que traballar ese campo? Estas patoloxías son sociais ou individuais? Non existen condicionantes sociais que leven a esas situacións?“. Girón explica que, nese sentido, a integración laboral é clave para unha integración social. “Nós temos claro que a saúde mental excede o marco sanitario. Pensémolo así. Cando hai unha grande cantidade de accidentes de tráfico a solución non é mercar máis ambulancias ou ampliar os hospitais. Nese caso está na concienciación”, reflexiona cunha analoxía moi atinada. Malia todo, dende FEAFES insisten en que son optimistas e ate case albiscan “unha fin deste paradigma” de estigmas, prexuízos e medos: “Hai unha xeración que non ten medo e afronta todo isto con normalidade. É unha grande esperanza”.
