Anxo Lugilde sabe sorrir coa voz. Ten retranca, como bo galego. E atrevemento. Sabe falar do que se sente no armario, cando te pechas en ti mesmo porque a depresión te invade. “Unha enfermidade da alma”, defínea el. Soa poético, mais non o é. El mesmo estivo o sábado 9 de outubro na Moncloa, contando a súa experiencia, no acto celebrado con motivo do Día da Saúde Mental. Pódese dicir que é un descenso aos infernos. Máis de 30 anos combatendo os seus embates. Dous ingresos en hospitais psiquiátricos e, sobre todo, un libro. A Vella Compañeira acaba de saír á luz e é o froito de todo ese periplo vital do xornalista e politólogo lucense Anxo Lugilde. Verte nel toda a súa experiencia para dicir: “teño depresión e estou aquí”. Sen prexuízos, sen estigmas. Tan só el e a súa vella compañeira.
—Chegou a dicir que a depresión é unha baixada aos infernos. É esa a mellor definición?
—Esa expresión é de Beiras pero si, cando tes determinados episodios é como se baixases aos infernos. Pero eu defínoa doutra maneira, como unha enfermidade da alma que se manifesta en procesos cerebrais e químicos. E iso o que fai é quitarche as ganas de vivir. En estadios leves causa abatemento e noutros faite desexar non querer seguir neste mundo. Nos máis fortes é nos que queres desaparecer. E o que che gustaría é unha morte accidental. Como iso non vai pasar pensas no suicidio.
—O 10 de outubro foi o Día Mundial da Saúde Mental. Que nos queda por facer como sociedade?
—Moito… Normalmente, cando hai un día mundial de algo, é porque nos queda moito que facer. Aínda que o Día da Saúde Mental sexa un dos que máis sona e repercusión ten. O certo é que a saúde mental empeorou moito coa pandemia e iso súmase a un estilo de vida moi pouco saudable mentalmente: de esixencia, de combinación perversa de illamento e hiperconexion, competitividade… Un mundo no que a vella compañeira, a depresión, está desatada. É unha bomba de reloxería para a humanidade en xeral e tamén para a nosa sociedade. Por que creo isto? Porque ademais de todo iso non hai un perfil de depresivo; pódelle pasar a calquera. Hai xente que ten depresións e nunca nolo poderiamos imaxinar. Xente con posicións laborais boas ou carreiras prometedoras, atractivos, con apariencia de situacións familiares estables.
“Nos estadios máis graves o que che gustaría é unha morte accidental”
—A pandemia, en materia de saúde mental, foi devastadora.
—Si. Por exemplo, eu recaín na pandemia e xa estaba recuperado. Para min, a base foi o de non poder facer exercicio. Se a iso unimos a perda da afectividade fóra da túa parella, que non te podías tocar nin cos teus amigos nin coa túa nai… Para persoas máis sensibles e propensas á depresión foi terrible. Tamén o feito de estar pechado durante un tempo. Eu acabei por non ter ganas de interactuar con ninguén e esa é outra fiestra que lle abres á vella compañeira, que xa ti te vas metendo no armario.
—Amais diso, hai que combater os estigmas que rodean á saúde mental.
—O do estigma é gravísimo. Incluso pode matar. Se a sociedade te flaxela, o crecemento do sufrimento é exponencial. Tamén me chama a atención que haxa tanta xente no mundo con depresión e o coñecemento da enfermidade sexa tan baixo. Isto tamén é froito do estigma, do descoñecemento. Por haber, hai quen nin sequera sabe o que é a somatización. É dicir, os efectos físicos: para min, contraturas nas costas, bloqueos mentais e incluso coxeira. Por iso está ben que se saiba, que se coñeza.
—O que vostede define como “saír do armario”. Imaxino que lle recomendará a outras persoas que sigan ese camiño.
—Recoméndollo a quen pode. Hai xente que está tan mal ou que ten unha contorna tan dura que non se pode permitir contalo. O que si creo é que os depresivos con proxección pública temos o deber cívico de saír do armario. É un alivio moi grande e unha fonte de comprensión para o depresivo anónimo. No meu caso foi un proceso que me levou moito tempo. Ao principio agochábao moito. O meu primeiro intento de suicidio foi no 91 e só o sabía o meu xefe. Ía á psicóloga a escondidas. Pouco a pouco foise sabendo máis e cando decidín facelo público hai un ano foi, en parte, para soltar lastre. Tamén, porque me sentía na obriga de explicarlle á audiencia de RAC1 de Via Lliure o que me estaba a pasar. Terceiro, porque si que pensei que lle podería axudar á xente, aínda que crín que só sería a pequena escala. Fixen un audio en catalán nas redes e explicaba que tiña depresión. Pasei 15 minutos de medo, de non saber que ía pasar. E non, foi todo o contrario: explosión de solidariedade e apoio.
“Malia que hai moita xente que ten depresión, o coñecemento sobre a enfermidade é moi baixo”
—É dicir, unha mensaxe cunha gran repercusión.
—Si, e creo que aínda foi máis forte cando contei que acababa de saír do psiquiátrico. Entón aí disparouse a solidariedade. Sobre todo de xente que ou ben padece a enfermidade ou xente próxima a ela. A min unha soa mensaxe desas resúltame moi satisfactoria e compensa a miña exposición pública, que non é pequena e non planifiquei. Isto de saír do armario é bastante accidental.
—É non se sente mellor fóra?
—Si, é moito mellor. Se estás dentro, só estás ti cos teus pensamentos negativos. O que lle digo á xente é que quen te quere fastidiar xa sabe como facelo. Saíndo do armario saes gañando porque o único novo que recibes é a solidariedade da xente que non coñecías e que si coñecías, pero que non sabía que che estaba a pasar. A min houbo un feito que me pesou bastante. Isto non está no libro pero aconteceu en xuño de 2018. Un presidente autonómico convocounos nun hotel e púxose a chorar por iso de non ir a Madrid. Cheguei dos primeiros. Mentres colocaban o ordenador, a xente do partido e de medios afíns estábase rindo de min, de se tiñan que tomar a pastilla ou non. A min sentoume fatal, porque xa non me encontraba moi ben. Pregunteime: para que ocultalo?
“Saíndo do armario sénteste libre porque o que recibes é solidariedade”
—O que si se adoita ocultar é o suicidio. Por que segue a ser un tema tabú?
—Mellor que sexa tabú a como foi non hai moitos lustros. Lémbrome ler unha información nos anos 90 sobre cal era o mellor sitio para suicidarse na cidade de Lugo. Mais é certo que o tabú tampouco é unha solución porque o suicidio está aí e é agochar o que está na sociedade. Polo tanto, cómpre falar del, pero facelo con moita responsabilidade e coidado. É mellor que o fagan os expertos. Insisto en que é un tema moi delicado e creo que non debemos escondelo. Máis ben, hai que previlo. Que ás veces na administración dá a impresión de que o suicidio non se pode previr.
—Polo tanto, o que piden son moitos máis recursos en materia de saúde mental.
—Si. Eu penso que os psicólogos son fundamentais na rede pública e hai unha carencia deles que é salvaxe. Eles son unha porta á detección, á contención, á desmedicalización. Porque non só chega coa medicación. Danche un ansiolítico ou antidepresivo pero fai falla psicoterapia e normalmente a xente acode á privada. Pero é cara, e non todo o mundo ten acceso a ela. Por iso creo que a prevención é fundamental, para pecharlle as portas á vella compañeira. Porque cando sae disparada é un bicho difícil de tratar. Ademais, os fármacos que che dan cando chegas a estadios moi avanzados teñen efectos secundarios fortes. E incluso as primeiras semanas de adaptación agrávanse os síntomas. É durísimo, por iso ás veces se producen ingresos: para adaptarse ao medicamento sen que haxa un perigo.
“Os psicólogos son unha porta á detección, contención e desmedicalización”
—Vostede tamén estivo ingresado nun psiquiátrico.
—Si, dúas veces. A primeira foi hostil, a segunda non. O sitio e as instalacións estaban ben. Para o seu persoal só teño boas palabras. Pero é certo que esa experiencia demostra como está a situación en materia de psicólogos. Eran as enfermeiras as que acababan facendo terapia. Nos 30 días que pasei alí veu moitas veces a psiquiatra, pero en ningún momento me atendeu un psicólogo.
—E a contorna da persoa con depresión? Como é convivir coa enfermidade sen padecela?
—É moi difícil para quen está ao redor. Dificilísimo, porque non te entendes nin ti mesmo. Como é un sufrimento que non se ve, que non é visible… Houbo unha vez que caín polas escaleiras porque estaban fregadas e non había sinalización. Manqueime e fun a urxencias para saber se tivera algunha rotura. Ti non sabes o contento que estaba de poder ensinar o lugar onde me fixera dano. Porque cando tes depresión, non tes nada que ensinar. Porque esta enfermidade é totalitaria.
