As leguminosas, xunto cos cereais e con algunhas froitas e raíces tropicais, foron a base principal da alimentación humana durante milenios, sendo o uso das leguminosas, nas súas múltiples formas, compañeiro inseparable da evolución do home. Pero, quen foron os primeiros en cultivalas? Cales foron as súas orixes?
Os legumes foron cultivados desde hai séculos por unha gran variedade de culturas e, segundo a especie, hai diversas orixes: en Mesopotamia, na América precolombiana e en Asia oriental. Si parece seguro que constitúen un dos alimentos básicos da poboación desde o Neolítico, desde que o home comeza a cultivar a terra e practicar a agricultura de forma complementaria á súa actividade primitiva da caza.
Aínda que algúns historiadores falan dunha antigüidade de 20.000 anos deste cultivo, o que si parece probado é que no Próximo Oriente, fai uns 10.000 anos, existía unha clara asociación entre sementes de cereais como trigo ou cebada xunto a legumes como a lentella ou os chícharos, cultivo que tamén alcanza ás fabas 4.000 anos antes de nosa Era.
Os exipcios profesaron auténtica veneración polas lentellas
Os exipcios, como demostran moitos vestixios atopados para o efecto, profesaron auténtica veneración polas lentellas, cultivo ao que dedicaron mimos e coidados, que foron logo secundados por outras culturas. Foron tamén moi apreciadas polos romanos, xa que parece ser que o mesmo barco que transportou un obelisco desde Exipto a Roma, durante o reinado de Calígula, portaba tamén máis de 800 toneladas de lentellas.
As fabas, sen embargo, foron consideradas polos exipcios como alimento desprezable. Os sacerdotes non as comían, aínda que o pobo si. Tampouco eran estimadas polos gregos ou romanos. Os chícharos eran alimento habitual en Roma, aínda que tampouco moi apreciado.
As xudías, cultivadas polas civilizacións precolombinas americanas, especialmente en México e Perú, desde 8.000 anos antes de Cristo, non só eran utilizadas como alimento senón tamén como moeda de cambio. E, aínda que non parece que os historiadores sexan capaces de poñerse de acordo, o certo é que entran en Europa nos anos posteriores ao Descubrimento e pronto forman parte inseparable do que hoxe denominados Dieta Mediterránea.
“Sen fabas actualmente non seriamos centos de millóns”
Corresponde á soia o orgullo de ser a primeira leguminosa da que se deixou constancia escrita: nos libros de Shen Nung, que datan do ano 2800 antes de Cristo, descríbense os cinco cultivos principais e sagrados de China: arroz, soia, trigo, cebada e mijo. Con ela os antigos elaboraban preparados de alto contido proteínico (requeixo, salsas, queixos, pastas) utilizadas para condimentar e enriquecer a súa alimentación básica en cereais. É ao redor do século IV antes de Cristo cando idearon métodos para extraer o seu aceite.
O escritor italiano Humberto Eco asegura que os legumes salvaron a Europa, durante a Idade Media, da súa extinción, xa que as epidemias, guerras e fames negras só puideron combaterse grazas ás leguminosas. “Sen fabas -di Eco- a poboación europea non se duplicaría en poucos séculos e actualmente non seriamos centos de millóns”.
Os legumes en España, desde a Idade Media ata os nosos días, acompañaron as comidas dos fogares, xa sexan os máis podentes ou os máis populares. Pratos como o cocido, en todas as súas acepcións; as potaxes ou as lentellas forman parte da nosa cultura culinaria tradicional e ocupan centos de miles de páxinas na literatura española.
Ademais dos legumes máis coñecidos, lentellas, garavanzos e fabas ou xudías, existen outros, como os michirones (fabas secas), moi populares na Rexión de Murcia ou a fariña de almortas (obtida das almortas ou guijas) coas que se elaboran as populares gachas manchegas.