Como reaccionaría a sociedade actual se un establecemento vendese impunemente alcohol e tabaco a menores? E hai cousa dun par de décadas? Alá foron os tempos nos que era normal que a rapazada fumase e non fai tanto que se podían ver larpeiradas que semellaban cigarros nos quioscos. A concienciación dos seus danos e as normativas impediron o seu consumo en prol da saúde da cativada e agora, para moitos investigadores e expertos, é o momento de facer algo semellante co mundo dixital. Australia vén de converterse no primeiro país do mundo en aprobar unha lei que prohibe o uso das redes sociais aos nenos de menos de 16 anos, unha normativa na que o Goberno español xa está traballando e Galicia comeza a dar os primeiros pasos.
Xa durante 2011 un informe da Valedora do Pobo de Galicia advertía de que un de cada catro adolescentes facía un uso perigoso da Internet e as redes sociais, “que incluso podería interpretarse como un elevado risco de dependencia”, sinalaba. Nesta liña, iCmedia Galicia realizaba este mesmo ano unha enquisa a 1.150 mozos entre 12 e 25 na que se reflicte que o 97,9% deles tiña polo menos unha conta nunha rede social, o 40,6% dedicáballe máis de tres horas diarias e case a metade sufriu algún trastorno emocional polo seu uso. “O emprego frecuente, intensivo e sen supervisión da tecnoloxía en menores é máis prexudicial que beneficioso”, asegura o doutor en Psicoloxía Social e profesor de Metodoloxía das Ciencias do Comportamento da Universidade de Santiago (USC), Antonio Rial Boubeta.
Riscos na saúde dos menores
O investigador, con máis de 30 anos de experiencia, formou parte do comité de 50 expertos que vén de publicar o informe encargado polo Ministerio de Xuventude e Infancia sobre o desenvolvemento dun ámbito dixital seguro para a rapazada co gallo da creación dunha lei orgánica neste eido. “Debemos que ter en conta que hai máis de dous millóns de nenos que teñen un móbil de seu e existe un perigo real de que isto module a súa rutina, os seus hábitos de vida e o seu desenvolvemento afectivo, cognitivo e persoal”, advirte.
Así o demostran diferentes estudos científicos, entre eles, o realizado en 2021 por Neza Stiglic e Russel M. Viner no que sinalan os efectos negativos das pantallas na saúde física e o benestar dos menores. Nesta investigación destacan o impacto que teñen sobre o sono, creando insomnio, redución de secreción de melatonina ou alteración das súas fases; na vista, orixinando visión borrosa, miopía progresiva ou estrabismo agudo; ou mesmo na alimentación, causando dietas menos saudables e cun maior risco de obsesidade. “A inxestión de bebidas enerxéticas por parte da rapaza aumentou exponencialmente nos últimos anos. Por que? Porque os videoxogos, unha das maiores adiccións que ten a rapazada, están patrocinados, en moitos casos, por estes produtos, o cal non é aleatorio”, matiza Rial.
Saúde mental
Ademais, en relación coa saúde mental, os expertos sinalan que o excesivo uso das redes sociais inflúe negativamente no seu benestar e supón un maior risco de trastornos nos menores. Entre os numerosos estudos, atópase o realizado por Renata María Silva Santos, quen relaciona a súa utilización cun maior risco de depresión entre as rapazas. “O listón que se marca nestas plataformas a nivel social e a vulnerabilidade emocional da cativada fai que problemas como a depresión sexan tres ou catro veces maiores e que mesmo os intentos de suicidio e as autolesións crecesen notablemente, segundo me trasladan compañeiros dos servizos de urxencia”, apunta o investigador.
“Debemos entender que o cerebro dos adolescentes conta cun nivel natural de dopamina moi baixo que se dispara por riba do normal cando fan uso das redes socias”, explica a pedagoga viguesa experta en neuroeducación María Couso. “Se isto acontecese co deporte, non habería problema, pero estas plataformas supoñen un risco non só a nivel de saúde mental, senón tamén de seguridade, porque os rapaces non son conscientes da repercusión real que teñen as súas accións, como compartir imaxes a descoñecidos”, matiza.
Alén disto, a divulgadora resalta a relación que ten o uso de Instagram ou TikTok co aumento de distorsión da imaxe persoal que sofren especialmente as rapazas. “Para as redes sociais nunca somos suficientes, o que leva a que cada vez se vexan, entre outras moitas consecuencias, máis casos de retoques estéticos, como a inxección de ácidos nos beizos, nas adolescentes”.
Menor nivel académico
Máis aló dos problemas de saúde ou riscos a nivel de seguridade, a problemática que implica o abuso dos dispositivos dixitais “diminúe o nivel académico da rapazada”. Segundo indica Ribas, os expertos neste eido xa están advertindo que o exceso de pantallas nas aulas atrasa o desenvolvemento da linguaxe, o sistema psicomotor e dificulta a compresión lectora. Este último feito reflíctese en informes como o de PISA 2022, onde constata un descenso de 3 puntos en España e 11 no ámbito da OCDE en relación co de 2018.
Precaución e normativas
E que se pode facer ante esta situación? “Educar a rapazada e as súas familias sobre esta problemática e a súas consecuencias e protexer aos menores a través de normativas”, apunta Ribas. Así, Australia vén de aprobar a primeira lei do mundo que veta o uso das redes socias aos nenos menores de 16 anos, ameazando as grandes empresas xestoras como Meta ou TikTok de sancións millonarias se non se acollen a ela e non implantan sistemas de verificación da idade.
Este método é unha das medidas que recolle o Anteproxecto de Lei Orgánica para a protección das persoas menores de idade no ámbito dixital e que o Goberno xa está traballando para que se poida levar a cabo. A través da Axencia de Protección de Datos e coa Fábrica de Moeda e Timbre, buscase unha ferramenta que permita a limitación dos menores a contido inapropiado, como a pornografía, pero sen invadir a privacidade dos usuarios.
“Este tema é bastante complexo e considérome unha persoa moi escéptica, xa que cantos máis datos se brinden, xa sexa a través dunha ferramenta administrativa ou dende as propias plataformas, máis perigoso resulta para a sociedade”, sinala o catedrático no Departamento da Teoría do Sinal e a Comunicación do atlanTTic, Fernando Pérez. “A xente non é consciente dos riscos que implica a cesión de datos. A través da minería desta información, coa utilización de software e intelixencia artificial, pódese chegar a crear o perfil dunha persoa que deduza detalles que non chegou a facilitar, pero que son certos, como orientacións políticas ou relixiosas, entre outras moitas cousas”, resalta.
Prohibición de móbiles en Galicia
Pola súa banda, o territorio galego xa conta con normativa para evitar a utilización dos dispositivos por parte dos menores durante os períodos lectivos. A Xunta aprobaba este mesmo ano unha orde que prohibe o uso dos móbiles nos centros educativos, tanto no horario de clases como fóra das aulas. Esta medida, tamén forma parte das recomendacións do comité de expertos, que desaconsella a utilización total destes aparellos ata os seis anos. “A partir destas idades recomendamos un emprego limitado e controlado deles, aínda que o ideal sería que tampouco estivesen moi presentes durante a adolescencia“, conclúe Ribas.
Referencias:
- Effects of screentime on the health and well-being of children and adolescents: a systematic review of reviews (Publicado en BJM Open)
- The associations between screen time and mental health in adolescents: a systematic review (Publicado en BMC Psychology)
