A xordeira do envellecemento considérase máis unha molestia que un problema grave de saúde. É tempo de desterrar esta idea. Porque, entre outras cousas, figura como o factor de risco evitable de maior peso específico para o desenvolvemento da enfermidade de alzhéimer.
Como é sabido, as consecuencias desta doenza son devastadoras. Hai perda progresiva da memoria e a capacidade de pensar, o que termina afectando o comportamento e a personalidade. As expectativas vitais redúcense e a autonomía desaparece. O quebranto individual, familiar, social e económico é moi grave.
Co aumento da poboación envellecida e da esperanza de vida, o impacto do alzhéimer aumenta. Cada ano diagnostícanse uns 10 millóns de casos no mundo, e estímase que o número de afectados, por exemplo, pasará de 1 millón en 2025 a 1,7 millóns en 2050 en España.
Por iso, cada avance no coñecemento das súas causas é un paso cara a unha maior calidade de vida das persoas que o padecen. E en última instancia, cara á súa curación.
Acumulación de refugallos
Na enfermidade de alzhéimer fallan mecanismos básicos para estabilizar e reciclar determinadas proteínas nas células do cerebro, que son como bloques de construción esenciais para a súa supervivencia. Ao fallar estes mecanismos, acumúlanse no cerebro residuos de bloques defectuosos, verdadeiro “lixo proteínico”. Desde que foron observados polo científico alemán Alois Alzheimer a principios do século XX, permiten identificar a enfermidade.
Os desfeitos (nobelos de proteína tau hiperfosforilada dentro das células e placas de proteína beta-bamiloide ao redor delas) danan circuítos neuronais, impedindo a transmisión de sinais. Xorden así a perda de memoria, a incapacidade para resolver problemas, a depresión, os cambios de comportamento e a disgregación da personalidade.
Suma de riscos
Non se sabe por que fallan estes mecanismos celulares básicos. A clave parece ser a suma de numerosos factores ambientais, actuando sobre condicionantes de predisposición xenética. Pero aínda non é posible unir os elos.
Na revista The Lancet, unha comisión de expertos analiza periodicamente os factores de risco de demencias. Segundo as súas últimas estimacións, os factores xenéticos representan o 55% do risco. O outro 45% componse de 14 factores ambientais que actúan ao longo da vida. E entre eles figura de maneira prominente a xordeira do adulto.
Así avanza a xordeira
A xordeira do envellecemento comeza pasados os 50 anos. Afecta ata a un 40% de maiores de 65 anos e a un 80% de persoas que superaron a súa oitava década de vida.
Primeiro deixan de oírse os sons máis agudos, etapa precoz na que a perda de audición adoita pasar desapercibida. Ao progresar, os afectados deixan de percibir sons máis graves, que inclúen boa parte dos sons das palabras. É entón cando comeza a detectarse o problema.
Nesta fase, o uso de audiófonos enlentece o proceso, debido a que se danan sobre todo as células receptoras no oído interno. Son como antenas microscópicas que reciben e amplifican o son e transfórmano en sinais eléctricos que transmiten ao cerebro. Os audiófonos amplifican o son onde as células danadas non poden facelo.
Pero os circuítos cerebrais da audición tamén acaban afectados. Entón, a amplificación con audiófonos axuda menos: os sinais auditivos, mesmo aumentados, non se transmiten correctamente polos cables danados. Xorden así graves problemas de comunicación que dan lugar a retraemiento, illamento, ansiedade e mesmo depresión.
Hai que tomar conciencia
Aínda así, persiste a idea de que o impacto da xordeira é relativamente baixo, cando os sucesivos informes en The Lancet indican que a súa eliminación reduciría novos casos de demencia entre un 7% e un 9%. Son valores altos, descoñecidos antes da publicación destes traballos.
É necesario que os profesionais da saúde e o público en xeral tomen conciencia do problema. Na prevención e os coidados de demencias, a xordeira do envellecemento aínda se minusvalora fronte a outros riscos. Como exemplo, un traballo recente mostra que a amplificación con audiófonos atenúa a deterioración cognitiva en maiores de alto risco.
Fai falta, pois, priorizar actuacións para previr a perdida de audición asociada á idade. Por exemplo, non se pode descoidar a relación entre xordeira do adulto e exposición a ruídos en etapas máis temperás da vida. Necesítanse intervencións educativas decididas.
Círculo vicioso
Pero, ademais, hai que investigar os mecanismos biolóxicos que interveñen na asociación entre a perda de audición e alzhéimer. Neste contexto, o noso equipo de investigación explorou se a propia enfermidade acelera a xordeira, dando lugar a un círculo vicioso.
Para pescudalo utilizamos modelos animais que reproducen ao mesmo tempo trazos da xordeira no envellecemento e da doenza neurodexenerativa. Así comprobamos que ao inducir experimentalmente as manifestacións de alzhéimer, os problemas auditivos aparecen antes. Isto apunta cara á existencia de dito círculo vicioso.
A que podería deberse? No oído interno hai células que funcionan como unha batería eléctrica: fornecen a potencia necesaria para que as células receptoras, as “antenas”, xeren e envíen sinais auditivas ao cerebro.
A zona do oído interno onde están estas “células-batería” contén gran cantidade de pequenos vasos sanguíneos. Durante o envellecemento aparecen alí células dun sistema “rápido” de defensa do organismo fronte ás agresións: a inflamación. Segundo as nosas observacións, as células inflamatorias serían máis numerosas e activas nos ratos con trazos de alzhéimer.
Cando nos facemos maiores, estes mecanismos defensivos descontrólanse e acaban danando a outras células, co agravante de que o alzhéimer pode aumentar a inflamación e incrementar a deterioración nas “baterías” do oído interno. Isto aceleraría a xordeira, que, á súa vez, empeoraría a doenza neurodexenerativa.
Investigar a relación entre a perda de audición e o alzhéimer pode abrir novos camiños para conducir a unha mellora na prevención e nos tratamentos.
*Autoría: José M. Ruiz é catedrático de Histoloxía da Universidade de Castela-A Mancha. Colaboradores: Juan Carlos Alvarado Romero e Verónica Fuentes Santamaría son profesores titulares da Facultade de Medicina de Albacete e doutores en Neurociencias da Universidade de Castela-A Mancha.
Cláusula de divulgación:
- José M. Juiz como investigador principal e o seu equipo reciben fondos públicos competitivos para o desenvolvemento da súa actividade investigadora, que proveñen do Plan Estatal de I+D+i a través da Axencia Estatal de Investigación do Ministerio de Ciencia e Universidades e do Plan Rexional de I+D+i do Goberno de Castela-A Mancha a través da súa Axencia Rexional de Investigación. Non recibe salarios, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis aló do posto académico citado.
- Juan Carlos Alvarado Romero recibe fondos públicos competitivos para o desenvolvemento da súa actividade investigadora, que proveñen do Plan Estatal de I+D+i a través da Axencia Estatal de Investigación do Ministerio de Ciencia e Universidades e do Plan Rexional de I+D+i do Goberno de Castela-A Mancha a través da súa Axencia Rexional de Investigación. Non recibe salarios, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis aló do posto académico citado.
- Verónica Fuentes Santamaría recibe fondos públicos competitivos para o desenvolvemento da súa actividade investigadora, que proveñen do Plan Estatal de I+D+i a través da Axencia Estatal de Investigación do Ministerio de Ciencia e Universidades e do Plan Rexional de I+D+i do Goberno de Castela-A Mancha a través da súa Axencia Rexional de Investigación. Non recibe salarios, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis aló do posto académico citado.
