As inundacións afectan a máis persoas que calquera outro perigo natural e, ademais, fano sen distinción de zona xeográfica, en todos os continentes e en practicamente todas as rexións climáticas. Con todo, estamos afeitos a que en certas zonas sexa habitual que ocorran mentres que, noutras, entre inundación e inundación esquécesenos que o caudal dos ríos pode medrar.
A isto hai que sumarlle que as inundacións catastróficas están a aumentar en gravidade, duración e frecuencia debido ao contexto de cambio climático no que nos atopamos. Pero esa non é a única causa. Nas últimas décadas, os cambios no uso do solo (de rural a urbano) e o aumento e concentración da poboación fomentaron que as inundacións xeren cada vez máis danos.
O cambio climático
Aínda que o cambio climático pareza o culpable fácil e, en moitos casos, faga de chivo expiatorio, a realidade é que a concentración de vapor de auga na atmosfera aumenta un 7% por cada grao de temperatura. Isto quere dicir que a medida que a atmosfera vai quecendo a auga precipitable, é dicir, o vapor de auga contida nunha columna de aire tamén medra. Cando esta atmosfera quentada se alía cuns océanos e mares cada vez máis quentes, obtén a subministración perfecta de combustible.
Por lóxica, se se acumula unha maior cantidade de vapor de auga na atmosfera, cando se dan as condicións para que esa auga condense e precipite teremos unha maior cantidade de choiva. E aquí entra en xogo o factor tempo: se esa auga cae nun breve espazo de tempo teremos o que se denominan intensidades de precipitación altas e o solo non será capaz de infiltrar a maior parte da auga que lle chega. A consecuencia é que unha gran porcentaxe da precipitación, se non toda, acaba sendo escorrentía superficial que busca desesperadamente chegar aos ríos.
Os cambios no uso do solo
Cada tipo de solo ten unha característica coñecida como capacidade de infiltración, que non é máis que a taxa ou a velocidade á que a auga pode penetrar no solo. Así, cando a intensidade de precipitación dunha tormenta supera esta capacidade de infiltración empeza a xerarse a escorrentía superficial: a auga corre desbordada pola superficie.
Esta capacidade do solo depende á súa vez de multitude de factores como se o solo contén arxilas ou areas, se está vexetado ou non, ou se choveu os días anteriores.
Cando urbanizamos preto dos leitos, convertemos un solo natural nunha superficie impermeable que non permite que a auga, na súa circulación cara ao río, poida infiltrarse. En moitos casos, as imaxes de rúas convertidas en ríos que vemos nunha inundación non é máis que a auga tentando recuperar o seu camiño natural.
O relevo Mediterráneo xoga na nosa contra
Hai outro factor importante a considerar: a pendente do terreo. Como no Mediterráneo a orografía adoita ser importante, esa auga que cae de golpe e non é absorbida polo solo móvese moi rápido costa abaixo. E en moitos casos chega de forma simultánea ao leito, causando aumentos moi rápidos da altura da auga ou inundacións torrenciais.
Estes leitos mediterráneos, de ríos con caudais moi baixos ou mesmo corgas que non levan auga a maior do ano ou durante anos, adoitan ser colonizados pola vexetación de forma natural ou polos propios humanos, que construímos ou instalamos elementos de lecer. Cando ocorre a inundación torrencial, a auga flúe a gran velocidade por eles e, se estes leitos non teñen a capacidade suficiente, o fluxo ábrese paso alargando o leito ou desbordando e xerando novos danos.
O cóctel explosivo
Evidentemente, non podemos cambiar a orografía do noso país ou as condicións atmosféricas nas que se xeran as precipitacións. Pero o que si podemos facer é expor un ordenamento territorial adecuado, no que non se consideren como zona urbanizables ou residenciais aqueles territorios que sabemos que teñen unha maior probabilidade de asolagarse.
E se isto non é xa posible porque están ocupados, unha poboación informada é unha poboación menos vulnerable, polo que se fai necesario recuperar a conexión co noso territorio. Parece que se nos esqueceu que os ríos, ás veces, levan auga.
*Tatiana Izquierdo é profesora da Área de de Xeodinámica Externa, especialista en Recursos Hídricos e Riscos Naturais da Universidade Rey Juan Carlos.
Cláusula de divulgación: Tatiana Izquierdo non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis alá do cargo académico citado.
