Recentemente, unha investigación publicada na revista Nature describía o posible papel de certas bacterias na fertilidade masculina. Non é o primeiro que aborda o estudo do microbioma do esperma, pero as súas conclusións chaman poderosamente a atención.
De feito, os autores, que apuntan a un grupo reducido de microorganismos (bacterias do ácido láctico e da familia Pseudomonas), chegan a afirmar no título do seu artigo que “a microbiota seminal está drasticamente alterada en homes con parámetros anormais de esperma”. É realmente así?
Microorganismos tamén no seme?
Con animo de contextualizar, a microbiota humana é o conxunto de microorganismos (bacterias, arqueas, fungos e virus) que conviven connosco de maneira íntima e máis ou menos complexa, contribuíndo ao noso benestar.
Con todo, certas partes do organismo deben manterse libres de microorganismos ou, na súa falta, da presenza de microbios patóxenos.
Tradicionalmente consideramos que o esperma carecía deses diminutos seres vivos, e a súa mera presenza asociouse con enfermidade. Con todo, os últimos traballos neste campo achegan evidencias de que o líquido seminal tamén contén microorganismos de forma natural e de que posiblemente desempeñan un papel na saúde humana. Concretamente, na fertilidade masculina.
Na actualidade, e a pesar dos traballos realizados ata a data, o coñecemento do microbioma do esperma atópase en fases iniciais e está lonxe de alcanzar a súa madurez.
Novas ferramentas de observación
Ata tempos recentes, o estudo deses habitantes microscópicos baseábase no seu cultivo, pero a incorporación das novas técnicas de bioloxía molecular mellorou a nosa capacidade de investigalos.
É o caso das ferramentas de secuenciación masiva, que permiten identificar case todos os microorganismos presentes nas mostras e establecer relacións estatísticas entre a súa presenza, abundancia e actividade en determinados ambientes (o chan, a auga, as feces, a pel…) e certas patoloxías.
Estas técnicas baséanse na extracción do material xenético e a amplificación ou multiplicación dun determinado fragmento do xenoma ou xene dos microorganismos existentes na mostra. Logo, os datos obtidos analízanse de maneira estatística e computacional.
Polo xeral, os investigadores utilizan o xene 16S rRNA como molécula diana. Con todo, non todos analizan a mesma rexión do xene, o que limita a comparación de resultados entre distintos traballos.
Escasas evidencias ata a data
Se nos fixamos na microbiota do seme, aínda non hai demasiados estudos: apenas 79 publicacións no últimos dez anos. E moitos deles, como apuntabamos, son pouco cotexables entre si.
O que todos describen é unha mestura diversa de microorganismos, na súa maioría procedentes dos testículos, as vesículas seminais e a próstata. Tamén se identificaron algúns que migraron desde o sistema urinario ao líquido seminal durante a exaculación, ou que foron achegados pola parella sexual mediante o contacto íntimo da pel ou sangue.
Cos datos solicitados, os científicos puideron establecer certas diferenzas entre persoas sas e individuos con resultados alterados nas súas análises de espermatozoides e a fertilidade de ambos os grupos. Aínda así, aínda non existen probas claras para asociar a microbiota seminal coa infertilidade masculina.
Unha bacteria no punto de mira
Concretamente, a maioría dos traballos resaltaron o papel dunha especie de bacteria do ácido láctico: Lactobacillus iners, un microorganismo comensal (é dicir, que convive cun hóspede sen causarlle dano e este obtén un beneficio) da microbiota vaxinal e tamén vinculado á infertilidade feminina. Agora detectouse en homes sans e nalgunhas persoas (en maior proporción) con seme alterado, como indica o estudo aparecido en Nature.
A pesar de ser resultados preliminares, este traballo parece deixar claro que hai diferenzas entre a microbiota seminal das persoas sas e a dos individuos con anomalías na mobilidade e concentración do esperma. De todos os xeitos, insistimos: fai falta máis investigación para establecer o rol exacto dos microorganismos do esperma na infertilidade do home.
E non sería banal dilucidalo. A infertilidade é un problema que afecta a entre o 10% e o 20% da poboación mundial. O seu tratamento pode ser unha fonte de estrés e supoñer un importante investimento económico, e case o 50% dos casos teñen orixe no home.
Se finalmente se confirmase o papel das bacterias, nun futuro poderían deseñarse estratexias terapéuticas para atacar a infertilidade masculina coas mesmas armas con que se aborda a feminina: con antibióticos e probióticos que permitan recuperar o equilibrio da microbiota seminal sa.
*Marc Llirós Dupré é profesor de Microbioloxía da Univesitat de Vic – Universitat Central de Catalunya.
Cláusula de divulgación: Marc Llirós Dupré non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis aló do cargo académico citado.
