A recolección de marisco a pé remóntase aos comezos do tempo. O influxo da Lúa determina as mareas e é na baixamar cando os areais quedan accesibles para a actividade marisqueira.
É unha actividade puramente artesanal, para a cal se necesitan unhas mínimas ferramentas (practicamente non variou cos anos) e unha gran sapiencia para acadar en tres ou catro horas a cota de captura permitido:
- Fisga: especie de arpón pequeno para capturar o longueirón (longueirón ou navalla, unha especie de molusco bivalvo), que debe introducirse na area buscando dous buracos en forma de oito.
- Sacho: aixada para cavar o areal e levantar as ameixas, do mesmo xeito que se fai na terra para cultivar as patacas.
- Angazo: anciño para peitear os areais e levantar os berberechos e ameixas.
- Ganchelo: unha técnica que precisa unha vista de lince é o marisqueiro “o buraco”, baseado en buscar os buracos que xeran as ameixas ao respirar. Ao detectalos utilízanse un gancho ou os propios dedos das mans como unha pinza no areal para extraer ao animal.
- Raspa: ferramenta para “rascar” a rocha e cultivar os percebes.
- Raño: tipo de anciño cun pau longo que se arrastra sobre a area, levantando así os berberechos e ameixas, que quedan depositados nunha especie de rede de metal.
Un labor das mulleres
Cando se emprega a palabra sostibilidade temos que ter en conta que as variables económica e social son igual de importantes que a ambiental.
O marisqueo a pé realízase fundamentalmente por mulleres. Esta actividade supuxo e supón unha emancipación económica, sendo en moitos casos a achega de ingresos basais á economía familiar nos pobos da costa. Tamén permite, non sen esforzo, compaxinala con outras actividades e dispoñer de tempo para conciliar.
Unha baixa pegada ambiental
Ao caracterizar os recursos necesarios para o marisqueo, atopámonos cun consumo nulo de combustibles fósiles: accédese ao banco andando, sen mecanización nas ferramentas e o transporte realízase con redes en flotadores aproveitando a baixamar (á ida) e a pleamar (á volta).
Os utensilios teñen unha duración de varias campañas, pois salvo incidentes renóvanse cada 2-3 anos cun bo mantemento e reparación.
Todo isto significa que a pegada de carbono e hídrica da actividade é moi baixa. Por exemplo, 1,5 kg CO₂ por kg para os bivalvos e 2,5 kg por kg para o percebe. Agora ben, que apenas xeren pegada de carbono ou pegada hídrica non significa que a actividade marisqueira non se vexa afectada polo cambio climático.
Marisqueo e cambio climático
Desafortunadamente, a aceleración do quecemento global afecta moi directamente aos bancos marisqueiros. As condicións ambientais mudaron drasticamente, basten dous exemplos:
- A subida na temperatura media superficial do océano, con niveis récord cuantificados pola Axencia de Protección Ambiental estadounidense e o programa europeo Copernicus, conleva, entre outros efectos, unha maior proliferación de algas que cobren como un manto mortal os bancos marisqueiros.
- O cambio no réxime de precipitacións é unha clara ameaza, xa que supón unha maior intensidade de choiva en pouco tempo (danas, cicloxéneses explosivas…) que, finalmente, conleva unha gran achega puntual de auga doce nos bancos marisqueiros cambiando a salinidade da auga e, polo tanto, provocando a mortaldade masiva do marisco.
O marisqueo é unha nobre actividade que permite unha soberanía económica e alimentaria accesible, de forma directa e indirecta, a un gran sector da poboación dos pobos costeiros. Cando vaiamos ao mercado ou ao supermercado, estimemos tamén o valor do marisco pensando no traballo sostible que hai detrás.
*Sobre o autor: Gumersindo Feijoo Costa é Catedrático de Enxeñería Química no Centro Singular CRETUS, da Universidade de Santiago de Compostela.
*Cláusula de divulgación: Gumersindo Feijoo Costa non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis aló do cargo académico citado.
