Motivos para vacinarnos: moito máis alá do beneficio persoal

* Un artigo de

A campaña de vacinación contra a Covid-19 foi posible grazas a un xigantesco esforzo científico para desenvolver varias vacinas nun tempo récord, que agora debe continuar coa distribución e aplicación a escala global de centos de millóns de doses. Con todo, tamén espertou as dúbidas nalgunhas persoas, ás que parece preocuparlles que poidan non contar con todas as garantías posibles. Argumentan que isto require ensaios de seguridade e de eficiencia protectora estendidos en varias etapas, ao longo de períodos moito máis longos de tempo.

Publicidade

O beneficio, en termos de saúde global, da ampla aplicación das vacinas é incuestionable. Isto, a pesar das reticencias de pequenos grupos de poboación alentados por mensaxes con dubidosa base científica que circulan por internet. As consideradas máis seguras (gripe, tripla vírica) teñen unha incidencia de efectos adversos graves de 1 ou 2 casos por millón de habitantes e iso non invalida o seu carácter protector, amplamente demostrado. É verdade que foron probadas en poboación real durante décadas.

En contraste, as novas vacinas da Covid-19 só tiveron oportunidade de probarse nos miles de persoas que participaron nos ensaios clínicos, en contornas controladas. Estes son imprescindibles para sacar conclusións sobre a validez de calquera tratamento que se ensaia, e que non queden enmascaradas na inevitable heteroxeneidade casuística do mundo real. É a falta da súa aplicación masiva, nos millóns de individuos que representan moito mellor a estrutura real da poboación, o que fai inevitable una certa incerteza que só se poderá despexar tras anos de aplicación e análise.

Publicidade

A pregunta é cal é o balance entre risco e beneficio que pode considerarse aceptable dadas as circunstancias actuais.

En medicina, a formulación para comezar a aplicar novos tratamentos parte da aprobación por parte das axencias reguladoras. Estas deben garantir que se realizaron adecuadamente todos os estudos e ensaios destinados a valorar a seguridade e a eficacia. Unha vez o tratamento en cuestión é aprobado e está dispoñible no arsenal clínico, os médicos valoran detalladamente ese balance entre riscos e beneficios coa máxima garantista de “ante todo, non fagas dano”.

Con todo, no escenario actual, os elementos de análises non están completos se non se invocan tamén criterios esenciais de saúde pública.

Cando se valora a probabilidade de efectos adversos nun individuo valórase a incidencia sobre cada unha das persoas que seguen un tratamento, o equilibrio entre o risco do procedemento que se aplica e o beneficio que se pretende evitar. No caso do impacto da Covid-19, iso supón tamén ter en conta o impacto que supón non previr a infección da poboación en xeral, representado en cada un dos individuos que non se vacine.

Cada persoa que non se vacine, aínda que o seu risco de contraer Covid-19 fose baixo, pon en risco ao resto. Non só ao sector de poboación máis vulnerable (que podería protexerse se esas persoas si reciben a vacina), senón a toda a poboación. Isto inclúe a xente que nin sequera sabemos como é de vulnerable porque aínda non coñecemos moitos dos factores que marcan as diferenzas tan enormes que existen na susceptibilidade de sufrir a versión máis grave da enfermidade.

“Cada persoa que non se vacine, aínda que o seu risco de contraer Covid-19 fose baixo, pon en risco ao resto”

A diferenza fundamental entre a Covid-19 e outras enfermidades tamén causadas por axentes infecciosos é que non temos aínda defensas basais fronte a un virus novo. O resultado está a verse: unha extensión sen freo da infección a toda a poboación mundial, o que engade riscos adicionais que se incrementan cada día que pasamos sen vacinar.

A probabilidade de que aparezan variacións e mutacións en cepas que poderían escapar á inmunidade que proporcionen as vacinas é cada vez maior. É a lei dos grandes números, como ben coñecen os microbiólogos. Ademais, non teñen nada que ver as cargas virais e a incidencia poboacional do virus SARS-CoV-2 actualmente coa dos axentes causantes da gripe ou outras enfermidades coas que levamos convivindo moito tempo.

O noso mundo, ademais, está hoxe completamente interconectado a escala universal. Isto permite estenderse, nun curto prazo de tempo, a calquera variante viral que escape á inmunidade natural ou inducida por vacinación. Iso compete fundamentalmente á epidemioloxía e a saúde pública, e é moi importante explicar ben os argumentos nesta liña para que a xente valore argumentos poboacionais, non só de medicina persoal.

É comprensible que a xente dea prioridade ao seu risco/beneficio persoal sobre o beneficio colectivo. Por iso resulta crucial reforzar este aspecto colectivo na comunicación da importancia das vacinas.

Unha única saúde

Outro argumento a favor da vacinación masiva provén da bioloxía. Nun traballo publicado recentemente determinouse que existen máis de 1000 especies de coronavirus similares ao SARS-CoV-2 en morcegos. Cada unha delas é susceptible de desatar outra pandemia se cruza o limiar entre especies e danse certas condicións.

Se cambiamos os morcegos por outras especies, sábese moito menos sobre os coronavirus ou outros virus que poderían utilizalas como hospedadores. Por exemplo, a poboación de mascotas é comparable á humana en tamaño, pero non se estuda ao mesmo nivel porque o seu interese é secundario en comparación coa saúde humana. Cunha poboación humana que sostén unha cantidade tan masiva de virus como a actual, a probabilidade de que calquera deses virus proveniente de animais recombine co SARS-CoV-2 e acabe xerando unha especie ou cepa nova increméntase.

Un mundo, unha soa saúde

Isto explicaríano moi ben os xenetistas e os ecólogos microbianos. De aí a idea da One Health (do inglés, “unha única saúde”), que esta crise sanitaria está a poñer encima da mesa máis que nunca. A sanidade humana, animal e ambiental son a mesma cousa.

Esta é a razón fundamental pola que é urxente actuar para reducir a extensión da infección por SARS-CoV-2 en todo o mundo, tamén naqueles países sen medios. Isto pode ser mesmo máis urxente que a vacinación nos nosos países desenvolvidos e ben protexidos por unhas envexables condicións sanitarias de base. Onde pode ser máis probable que aparezan eses cruces entre especies? Pode imaxinarse se pensamos nas imaxes que se viron deses mercados nos que cohabitan persoas e animais sen solución de continuidade.

As valoracións deberán, por tanto, incorporar tamén condicionantes sociolóxicos e políticos. Tampouco estaría de máis escoitar aos filósofos e a súa formulación de cuestións que hai que ter en conta, relacionadas coa ética e a moral á hora de priorizar actuacións políticas pertinentes ao ámbito que nos ocupa.

Tamén hai que defender moito máis publicamente o valor da garantía que supoñen as axencias reguladoras de medicamentos. A urxencia e o acurtamento de prazos no desenvolvemento das vacinas non se aplicaron á conta de saltarse os protocolos dos que nos dotamos para o desenvolvemento de fármacos seguros. As directrices que emanan desas axencias están a salvo (máis nos vale) de intereses espurios meramente economicistas.

Despexando a incerteza

Existe certo nivel de incerteza que só se irá despexando segundo avance o proceso de vacinación, como ocorreu con todas as vacinas desde a súa creación ata a súa consolidación. Pero os procedementos que agora permitiron desenvolver vacinas en tempo récord son máis potentes, eficientes e seguros ca nunca. Especialmente en contextos como o actual, no que se aplicou un esforzo en recursos sen precedentes.

Non ten nada que ver a ciencia e a investigación actual coa que había vinte anos atrás. A penicilina non sería aprobada no seu día se se aplicaron os estritos protocolos que hoxe definen se un medicamento ou tratamento é seguro ou non. Falamos de actuar a escala global coa máxima seguridade que poden permitir as condicións actuais. A urxencia de parar o progreso da pandemia, as súas consecuencias e custo en vidas así o esixe.

Cando as enquisas de opinión revelan as enormes dúbidas da poboación é crucial que os nosos medios de comunicación se involucren ao máximo en explicar o concepto colectivo e epidemiolóxico que está en xogo na vacinación fronte ao coronavirus. Non se trata de ofrecer unha avalancha de información sen máis á xente, para que a indixestión de non poder asimilala os faga refractarios a todo o que non sexa o que lles convén crer, nunha negación cega da magnitude do problema.


* Jesús Pérez Gil é catedrático do departamento de Bioquímica y Biología Molecular na Facultad de Ciencias Biológicas da Universidad Complutense de Madrid.

Cláusula de divulgación: o autor non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declara carecer de vínculos relevantes alén do cargo académico citado.

DEIXAR UNHA RESPOSTA

Please enter your comment!
Please enter your name here

Este sitio usa Akismet para reducir o spam. Aprende como se procesan os datos dos teus comentarios.

Relacionadas

2024 YR4: o asteroide que podería impactar contra a Terra en 2032

O corpo celeste é semellante ao que impactou en Siberia en 1908, o cal causou unha enerxía explosiva de entre 10 e 20 megatóns de TNT

Por que a tecnoloxía non evitou o mortal accidente aéreo de Washington?

O mércores 29 de xaneiro un avión de pasaxeiros e un helicóptero militar chocaron e estreláronse no río Potomac

É un mito que temos un fillo “favorito”? Isto é o que di a ciencia

A ciencia leva décadas observando que o favoritismo parental é un fenómeno frecuente e así o constata un estudo recente con 19.000 persoas

Descuberto en China un novo virus do mesmo xénero que Crimea-Congo transmitido por carrachas

O patóxeno emerxente, denominado Xue-Cheng pola cidade onde foi descuberto, provocou dende febres agudas ata ingresos hospitalarios en 25 pacientes