No libro O emperador de todos os males, unha biografía do cancro, o profesor de Medicina da Universidade de Columbia (Nova York) Siddhartha Mukherjee narra a crónica do cancro dende o seu primeiro diagnóstico como tal ata os modernos tratamentos. Entre estes tratamentos non se atopan as pseudoterapias coas que a modelo australiana Elle Macpherson decidiu tratar o seu cancro de mama tras someterse a unha tumorectomía, tal e como ela mesma revelou na súa recente autobiografía.
E non atopamos estas terapias por unha sinxela razón: non seguen os esixentes parámetros científicos necesarios para aprobar os tratamentos que si amosaron éxito e que melloraron a loita contra o cancro, como a quimioterapia ou a radioterapia.
Cancro ou diferentes cancros?
Para entender que é o cancro ou os cancros debemos comprender que provoca que as células deixen de facer as súas funcións e comecen a proliferar sen control.
A orixe do cancro é múltiple, igual que os diferentes tipos que existen dependendo do tipo de célula que perdeu o control. En suma, prodúcese por diferentes factores que xeran mutacións en xenes crave, as cales dan lugar a proteínas que controlan os sinais de crecemento. Eses causantes poden ser físicos (raios X, gamma, UV), químicos (centos de substancias que xeran mutacións), biolóxicos (esencialmente virus ou erros na copia do material xenético antes da división celular) e mesmo fisiolóxicos (cambios hormonais).
Entre un tumor e un cancro só hai un paso: o que se produce cando as células canceríxenas saen de onde se xeraron e migran a outros órganos. Este paso é moi importante porque supón un cambio importante na capacidade das células canceríxenas e, á súa vez, un gran problema á hora de eliminalas. A este cambio coñecémolo como metástase.
É dicir, falamos de diferentes células que entran nun proceso de proliferación descontrolada a causa de diferentes factores e que compórtanse dun xeito distinto dependendo do tipo de célula que se viu afectada. Por iso, referímonos a distintos tipos de cancro, cun tratamento específico dependendo da fase na cal se atope.
O cancro de Elle Macpherson
Aos seus 60 anos, Elle Macpherson publicou unhas memorias nas que narra que fai sete anos diagnosticóuselle un cancro de mama. Tras consultar 32 médicos e meditar e rezar nas praias de Miami, decidiu, segundo ela, non seguir o consello de atacar ao cancro con quimioterapia para usar, no seu lugar, un “enfoque intuitivo, holístico e guiado polo corazón”.
Supoño que iso mesmo pensaron Olivia Newton-John, antes de morrer de cancro de mama en 2022; ou Steve Jobs, antes de que un cancro de páncreas acabase coa súa vida, ou a actriz chinesa Xy Ting antes de falecer de linfoma. Todos eles e outros moitos rexeitaron o tratamento convencional.
As células canceríxenas non pensan, non meditan e non “enfocan a súa existencia”, senón que crecen, metabolizan, seguen crecendo e invaden outros tecidos. E se lles mantemos as condicións biolóxicas adecuadas, elas seguirán o seu descontrolado programa de crecemento e invasión.
Nacemento da quimioterapia
Ata os anos 40 do século XX, ser diagnosticado dun cancro como unha leucemia linfoblástica aguda era unha sentenza de morte. Con todo, Sidney Farber, un novo pediatra clínico, descubriu que as células leucémicas precisaban ácido fólico para proliferar. Acertadamente, Farber pensou que se empregaba un composto que bloquease este ácido –un antagonista–, poderiamos facerlle a vida menos sinxela a estas células e aumentar unha perspectiva de vida que se reducía a só unhas semanas.
Así naceu a quimioterapia, coa aminopterina, un antagonista do ácido fólico que conseguiu unha remisión temporal do citado cancro en nenos.
A partir de entón desenvolvéronse centos de compostos, xunto con radiacións e actualmente inmunoterapias, para eliminar as células canceríxenas ou bloquealas para que non poidan proliferar. Grazas a iso, ter un cancro non é necesariamente unha sentenza de morte.
Que é a medicina integrativa?
Segundo as clínicas que a exercen, a medicina integrativa é unha rama que combina a medicina convencional coa natural para dar unha resposta xeral ás nosas doenzas. Dito así soa moi ben, e máis tendo en conta que moitas das nosas doenzas, especialmente as crónicas, débense a malos hábitos nutricionais e de vida en xeral.
Diso non temos dúbida: moitos estudos científicos avalan o exercicio, a nutrición e os costumes saudables como factores que preveñen moitas destas enfermidades, incluíndo o cancro de mama.
Pero poderiamos aplicar este tipo de medicina ao tratamento do cancro? A resposta é non. Os estudos con base científica coinciden en que este tipo de medicina non substitúe aos tratamentos convencionais. E isto é así porque unha vez comezado o proceso tumoral, os hábitos de vida pouco ou nada poden facer para eliminar ás células descontroladas.
Iso si, terapias de medicina integrativa como a meditación, certo tipo de exercicio, o ioga, as masaxes, unha mellor nutrición e, en xeral, unha vida menos tensa axudan moito a que a quimioterapia e o sistema inmunitario cumpran co seu papel e eliminen as células cancerosas con menos efectos secundarios. Diso si hai estudos científicos que o avalan.
Non se deixen levar pola decisión dos famosos
Vivimos nun momento histórico no que dispoñemos de miles de fontes diferentes de información, pero iso non significa necesariamente que tomemos as mellores decisións. Elle Macpherson dixo que decidiu non someterse a quimioterapia a pesar de que 32 médicos indicáronlle que era o máis axeitado para o seu cancro de mama. Agardo que non se arrepinta.
Debemos ter en conta que as pseudoterapias baséanse nunha minúscula parte de ciencia e unha enorme porcentaxe de medo e desinformación. Esa desinformación é peor se provén de persoas famosas ás que segue moita xente.
A ciencia recoñeceu que os tratamentos propostos por algunhas destas pseudoterapias poden ser complementarios e positivos porque axudan a afrontar o cancro. Recoñecido este papel, non esquezan que nunca se realizou un ensaio clínico para comprobar a súa eficacia por si mesmos, posiblemente porque ninguén sobreviviría. Sigan as recomendacións do seu médico e así terán unha oportunidade.
*Sobre o autor: Guillermo López Lluch é Catedrático da área de Bioloxía Celular, investigador asociado do Centro Andaluz de Bioloxía do Desenvolvemento e investigador en metabolismo, envellecemento e sistemas inmunolóxicos e antioxidantes na Universidade Pablo de Olavide.
*Cláusula de divulgación: Guillermo López Lluch é membro da Sociedade Española de Bioloxía Celular, a Sociedade Española de Bioquímica e Bioloxía Molecular, a Sociedade Española de Xeriatría e Xerontoloxía, a Society for Free Radical Research e presidente da International Coenzyme Q10 Association. As investigacións realizadas polo autor están financiadas por fondos públicos provenientes do Goberno de España ou do Goberno Autonómico de Andalucía
