Nun ano normal, son poucos os nenos que necesitan un transplante de fígado, e normalmente é porque previamente tiñan unha enfermidade que reducía a súa inmunidade. Por exemplo, en España véñense a realizar uns 120 transplantes infantís cada ano incluíndo todos os órganos. E cada caso é unha pequena traxedia para as familias implicadas.
Así que cando os números se saen da norma, o asunto é serio. Por iso na comunidade médica, empezando por Reino Unido e seguindo por Israel e Estados Unidos, saltaron as alarmas ante un repentino e estraño brote de hepatites infantís de orixe descoñecida, do que se coñecen de momento 450 casos.
Destes, un 14% en Estados Unidos e un 10% en Reino Unido precisaron un transplante de fígado. En Europa contabilizáronse 232 casos, incluíndo España, con 26 casos ata o de agora.
Que causa a nova hepatite?
A hepatite é unha inflamación do fígado producida normalmente por un virus. Cando non se trata a tempo, pode acabar sendo necesario realizar un transplante de fígado. En nenos, este tipo de cirurxía supón estar para sempre tomando medicinas inmunosupresoras. O cal non é baladí: todos sabemos pola pandemia de covid que isto predispón o individuo a padecer enfermidades infecciosas con especial gravidade. Outro aspecto que complica o tema é que, para que funcione ben a longo prazo, o fígado a trasplantar debe proceder doutro neno e non dun adulto.
Ante o novo brote, é esencial determinar a causa, porque condiciona o tratamento a utilizar. Non esquezamos que un tratamento temperán pode previr o transplante de fígado.
Desde o primeiro momento fóronse manexando distintas hipóteses:
- A primeira e máis obvia foi que se tratase dalgún dos virus da hepatite, que son cinco, marcados coas letras da A a E. Esta hipótese descartouse rápido, xa que ningún dos nenos resultou positivo para estes cinco virus.
- O seguinte candidato foi un adenovirus, xa que unha porcentaxe alta dos nenos si resultaban positivos para adenovirus en mostras de sangue. Pero hai dous problemas con esta hipótese. O primeiro, que os adenovirus moi raramente provocan hepatites en nenos previamente sans. E o segundo, que as mostras de fígado resultaron negativas para adenovirus.
- Outra hipótese que se barallou é que os nenos sexan especialmente susceptibles aos adenovirus por non estar antes en contacto con eles debido aos confinamentos e peches de colexios. Pero esta hipótese tampouco se sostén, xa que algúns dos nenos que padeceron a hepatite son relativamente maiores e tiveran tempo de estar en contacto con adenovirus antes da pandemia.
- Mesmo se postulou que os causantes puidesen ser animais de compañía, como os cans, pero tampouco se puido demostrar.
Ante a dificultade de atopar unha explicación sinxela, está a analizarse a concorrencia de varios factores como, por exemplo, a combinación de dous virus. Debido a que o SARS-CoV-2 é un virus novo que ademais produce secuelas multiorgánicas en todo tipo de pacientes, incluídos nenos, a súa implicación sempre se mantivo como unha posibilidade. E agora xurdiu unha nova hipótese que podería relacionalos definitivamente.
A hipótese do superantíxeno
Hai uns días publicouse en The Lancet un artigo lanzando unha atrevida hipótese que podería explicar o fenómeno das hepatites. O primeiro que hai que ter en conta é que moitos dos nenos afectados por esta nova hepatite pasaran a covid recentemente (por exemplo, en Israel sucedía en 11 de 12 casos).
Tamén hai que comprender que nos nenos a enfermidade causada polo SARS-CoV-2 transcorre de modo distinto respecto a os adultos. Por exemplo, nos nenos detéctanse trazas do virus no intestino durante un período moito máis prolongado que nos adultos (Figura 1). O aspecto bo destas diferenzas é que en nenos a enfermidade adoita ser moito máis leve; o malo, que ás veces se complica en forma dun proceso inflamatorio multiorgánico chamado MIS-C.
Esta síndrome aparece nunha porcentaxe pequena dos nenos un tempo despois (entre unhas semanas e uns meses) de que o neno pasase a enfermidade, mesmo se esta foi leve. E adoita ser bastante grave, ata o punto de requirir hospitalización.
O fígado é un dos órganos afectados con máis frecuencia. De feito un 43% dos casos dos MIS-C resulta en hepatite. Pénsase que a causa é unha deterioración da barreira intestinal, con saída de trazas do virus ao torrente sanguíneo, o que causaría inflamación.
Pois ben, a outra peza que se engade a este quebracabezas é a presenza na proteína Spike de SARS-CoV-2 dunha secuencia que se asemella a outra que aparece nunha toxina da bacteria Staphilococcus aureus, chamada enterotoxina B. Esta secuencia correspóndese co que se chama un “superantíxeno”, é dicir, unha parte dunha proteína que o sistema inmunitario percibe como sinal de alto perigo, desencadeando unha reacción inflamatoria moi rápida e potente. Pénsase que unha mutación recente aparecida en Europa podería aumentar a similitude.
Para engadir máis leña ao lume, sábese que, en ratos, unha infección por adenovirus pode xerar hipersensibilidade contra a enterotoxina B. Con isto xa teriamos todas as pezas do quebracabezas. Trataríase dunha concatenación de dúas circunstancias:
- Unha infección por SARS-CoV-2 con acumulación de virus no intestino e saída de proteínas do virus ao torrente sanguíneo debido a un aumento da permeabilidade intestinal;
- Unha infección por adenovirus que sensibilizaría ao sistema inmunitario e provocaría unha reacción desmedida coa subseguinte inflamación do fígado.
Que cambia se se confirma esta causa?
Esta hipótese de momento é iso, unha hipótese. É bastante encerellada e non vai ser trivial demostrar que é certa. Pero, de demostrarse, poderíase tratar aos nenos con esteroides de modo temperán, evitando o dano ao fígado e previndo o transplante. Esta terapia xa demostrou ser efectiva nalgúns casos en Israel e noutro caso dunha nena de 3 anos en Cincinatti (Estados Unidos).
Pola contra, se se comproba que o dano no fígado o provoca de modo directo un virus, habería que seguir afinando os tratamentos con antivirais.
A lección que extraemos de todo isto é que, ante unha situación tan complexa, débese manter a mente aberta a todas as posibles explicacións. E que, por desgraza, non sempre a máis sinxela é a correcta.
*Matilde Cañelles López é investigadora científica de Ciencia, Tecnoloxía e Socieadde no Instituto de Filosofía (IFS-CSIC).
Cláusula de divulgación: Matilde Cañelles López non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis alá do cargo académico citado.
