A medicina tradicional asiática é coñecida —e mesmo encomiada— pola súa historia milenaria e o uso de produtos naturais. Unha gran cantidade de persoas tamén mostra interese pola dieta oriental, estudada polo seu impacto na saúde humana. Os seus defensores relacionan ambos os aspectos cunha mellor saúde e calidade de vida. Pero que pasa cando tratamos de unir estes dous aspectos, medicinal e dietético, nun único produto?
Froito da inquietude por conseguir resultados inmediatos en saúde aparecen os chamados “superalimentos”. As bagas de goji, o té, a quinoa e o kale son, efectivamente, moi nutritivos. Pero é habitual atribuírlles propiedades medicinais que, na maioría de casos, non son tales.
Ganoderma, o fungo que medra sobre a madeira
Existe un tipo de organismos aos que atribuíron numerosos beneficios, un deles moi ambicioso: a súa aparente capacidade para curar o cancro. Referímonos ao xénero Ganoderma, que agrupa un conxunto de fungos que medran sobre a madeira. Contén un gran número de especies de orixe tropical.
En España podemos atopar estes fungos con relativa frecuencia. Naqueles bosques máis vellos, con ampla dispoñibilidade de madeira morta, Ganoderma medra descompoñéndoa.
Curiosamente, a pesar dese labor importante para o ecosistema, tamén causa a morte de árbores vivas. Non é de estrañar que algúns investigadores alcumasen este particular cogomelo como “o fungo Jekyll e Mr. Hyde”.
Ademais do seu papel ecolóxico, Ganoderma utilizouse amplamente na medicina tradicional asiática desde hai milenios.
Uso medicinal
Certos fungos deron orixe a potentes medicamentos tan coñecidos como a penicilina.
Actualmente empréganse máis dun centenar de fungos con fins curativos. Algúns dos máis populares son a alborelle de cores (Trametes versicolor), o maitake (Grifola frondosa) e o popular shiitake (Lentinus edodes).
Entre todos estes cogomelos e fungos empregados na medicina tradicional, Ganoderma lucidum é o que ten o uso máis antigo rexistrado. Desde hai máis de 2.000 anos, a cultura chinesa estívoo utilizando como tónico para prolongar a vida e previr o envellecemento.
Pero non todo é tan bo como parece. Aínda que fungos como o alborelle de cores foron probados, tanto en laboratorio como en humanos, Ganoderma (tamén chamado reishi) non reúne apenas evidencia científica das súas atribuídas bondades.

Estudos sobre o cancro
É posible que algúns destes fungos teñan aplicación nun proceso tan importante como tratar o cancro? O certo é que si, pero non como se publicita.
Os Institutos Nacionais de Saúde (NIH) dedican na súa web unha páxina enteira aos fungos como terapia complementaria e alternativa para o tratamento de varios cancros. En detalle, menciónase Trametes versicolor como terapia inmunolóxica adxuvante no cancro de estómago, tanto en estudos in vitro, como en estudos clínicos con humanos. De feito, é un produto fúnxico aprobado en Xapón.

O fungo presenta unhas substancias particulares (polisacáridos PSK) que son capaces de retardar o crecemento tumoral e favorecer a resposta inmunolóxica. Entón, é útil na terapia contra o cancro? Si, cun pero.
A clave radica na palabra adxuvante, isto é, algo que serve como apoio ou axuda xunto a outra terapia. O PSK achégase como complemento en té ou pastillas, unha vez que os pacientes se someteron a quimioterapia ou cirurxía. Iso implica que favorece o proceso anticanceríxeno, pero non é a causa directa.
Con Ganoderma non sucede o mesmo. De entrada, comprobouse que a especie empregada en Asia oriental e a europea non son idénticas. A pesar de que na maioría de estudos científicos publicados emprégase o nome de G. lucidum, a especie asiática é G. sichuanense.
Ao contrario que Trametes, Ganoderma non conta con estudos realmente concluíntes sobre a súa eficacia no tratamento do cancro, nin como adxuvante nin como implicado directo.
Os estudos publicados, na súa maioría usan palabras como “quizá”, “posiblemente” ou “puidese ser”, pero non hai ningunha evidencia científica sólida do seu papel anticanceríxeno.
Ademais, varios estudos apuntan ao elevado custo de realizar estes estudos, estimándose en millóns o realizar un estudo farmacolóxico de Fase I, polo que non son abundantes.
Outro punto que apoia a súa dubidosa acción contra o cancro radica en que, dos poucos estudos publicados verdadeiramente científicos, os resultados oscilan desde os que aseguran que non ten aplicacións clínicas aos que suxiren que pode causar certos danos.
Todo isto lévanos a concluír que Ganoderma lucidum non é tan milagroso como parece, polo menos no que respecta ao cancro e o seu tratamento.
Por iso, certas descricións do fungo deberían cambiar a forma na que se refiren a este cogomelo, no canto de difundir propiedades que non se probaron cientificamente.
É certo que hai indicios de que Ganoderma pode ser útil na loita contra o cancro, xa que presenta substancias similares a Trametes e outras probadas en estudos in vitro. Con todo, é importante aclarar que aínda queda moito por investigar antes de ter resultados fiables en seres humanos.
*Sergio Fuentes Antón é profesor de Didáctica das Ciencias Experimentais na Universidade de Salamanca.
Cláusula de divulgación: Sergio Fuentes Antón non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis alá do cargo académico citado.