Únete á nosa canle de Whatsapp
Sabemos que seguir unha dieta equilibrada é, fóra de toda dúbida, un beneficio para a nosa saúde. Ademais, baixo o concepto de”estar a dieta” ou “seguir unha dieta” pódense atopar outras forzas motrices como, por exemplo, aspectos estéticos ou de respecto polo medio ambiente.
Por iso, é importante determinar as propiedades nutricionais e de sostibilidade en calquera dieta. Desta forma, poderemos orientar as nosas decisións cara á harmonía entre beneficios, tanto de saúde como ambientais.
Indicadores de sostibilidade e nutrición
Un dos indicadores ambientais con maior impacto mediático é a pegada de carbono (HC), relacionada co quecemento global asociado á emisión de gases de efecto invernadoiro. Defínese como a cantidade de dióxido de carbono equivalente que un produto xera nun período de tempo ao longo do seu ciclo de vida.
No artigo Cinco regulas para elixir alimentos que melloren a súa saúde e a do planeta, pódense atopar valores típicos de pegada de carbono para diferentes alimentos.
Este indicador callou de forma importante no sector da alimentación, existindo diversas ecoetiquetas que certifican o seu valor (figura 1). Ditas ecoetiquetas pódense agrupar en función da información que transmiten ao consumidor. Por exemplo, poden indicar baixos niveis de emisións (Climatop–Suíza), a clasificación dos niveis de emisión (ConsciousTM–Estados Unidos), a puntuación coa emisión (Carbon Trust–Reino Unido) e o neutro en carbono (Climate Neutral Product–Holanda).
Existen á súa vez diversos indicadores nutricionais na literatura científica que analizan os beneficios de diferentes patróns dietéticos. Un deles é a dieta rica en nutrientes (NRD 9.3), un valor adimensional relacionado coa inxesta de 12 nutrientes. Deles, 9 ponderan positivamente (proteínas, fibra, calcio, ferro, magnesio, potasio, vitamina A, vitamina C, vitamina E) e 3 negativamente (sodio, graxas saturadas e azucres totais), en base aos valores recomendados pola FAO e a OMS.
Características dalgunhas dietas
A continuación, sinálanse as características xerais de diversas dietas avaliadas neste artigo (figura 2):
• A dieta atlántica. Común na zona de Galicia e o norte de Portugal, destaca polo consumo de peixe, verduras e hortalizas propias da zona. Tamén inclúe leite e derivados lácteos (en especial queixos); cereais; carnes de porco, vacún e aves e aceite de oliva.
• A dieta mediterránea. Salienta o consumo de verduras, froitas, legumes e hortalizas, así como cereais integrais, peixe, carnes brandas, froitos secos e aceite de oliva. Asóciase aos patróns dietéticos dos países da zona mediterránea, fundamentalmente España, Italia e Grecia.
• A dieta paleo. Está baseada no consumo de alimentos similares aos que se poderían consumir durante a era paleolítica, é dicir, inclúe aqueles que se obterían mediante a caza e a recolección como carnes magras, peixe, froitas, verduras, froitos secos e sementes. A dieta paleo limita os alimentos que emerxeron coa agricultura durante o Neolítico, como os produtos lácteos, legumes e grans.
• A dieta vexetariana. Consiste na substitución maioritaria de produtos de orixe animal por equivalentes de orixe vexetal. Aínda que non existe un único tipo de dieta vexetariana, podemos caracterizala polo consumo de froitas, verduras, hortalizas, legumes, grans, sementes e froitos secos, incluíndo tamén produtos como o leite e derivados lácteos e os ovos.
• A dieta vegana. En termos xerais, baséase na substitución total de produtos de orixe animal por vexetal, e por tanto, evita o consumo de carnes, peixes, leite, iogures, ovos, mel e outros produtos animais na alimentación.
• A dieta nórdica. Está baseada en alimentos procedentes tradicionalmente do norte de Europa: Dinamarca, Finlandia, Islandia, Noruega e Suecia. O consumo prioritario de alimentos céntrase en vexetais de folla verde e de raíz, bagas ou froitas do bosque, froita, cereais enteiros, legumes, lácteos e peixe (tipicamente salmón, cabala ou arenque, que se consomen varias veces á semana).
• A dieta andina. É aquela dieta conformada por todos os produtos oriúndos do Perú. Inclúe papas, multitude de cereais (como a quinoa, maca e kiwicha), froitas (como a guanábana, o aguaymanto e a carambola), mariscos e peixes (ingredientes esenciais do cebiche).
Análise comparativa
Considerando que unha achega media de 2.100 calorías diarias cobre a inxesta recomendada de carbohidratos, proteínas, minerais e vitaminas, a figura 3 mostra o perfil de diversas dietas nun gráfico bidimensional (HC/ NRD 9.3). O cuadrante máxico de Gardner (define a zona óptima) estaría na área representada por unha baixa pegada de carbono (<4,0 kg de CO₂ por persoa e día) e un índice nutricional alto (>550).
As dietas atlántica e mediterránea obteñen datos moi similares: entre 3 e 3,5 kg de CO₂ por persoa e día e un índice NRD 9.3 de entre 610-640. Estas cifras pódense explicar a partir da análise dos dous puntos fortes comúns de ambas as dietas: a variedade de alimentos nos diferentes grupos da pirámide alimentaria e a énfase nos produtos locais.
Por outra banda, os valores da dieta vexetariana están moi próximos aos das dietas atlántica e mediterránea, sendo a dieta vegana a que presenta valores lixeiramente mellores en ambos os indicadores. A principal diferenza entre a vegana e a vexetariana está no leite e os derivados lácteos, que teñen un maior impacto na pegada de carbono. A dieta andina tamén presenta un excelente equilibrio entre os aspectos nutricionais e de sustentabilidade. O excesivo consumo de carne supón un lastre importante na dieta nórdica e paleo.
En definitiva, ser constantes en seguir unha dieta variada baseada na produción local e de tempada, como poden ser en España a dieta atlántica e a dieta mediterránea ou en Perú a dieta andina, é sempre unha boa opción para a nosa saúde e a do medio ambiente.
*Gumersindo Feijoo Costa é catedrático de Enxeñaría Química na Universidade de Santiago de Compostela.
Cláusula de divulgación: Gumersindo Feijoo Costa recibe fondos da Agencia Estatal de Investigación e da Unión Europea para a realización de proxectos de investigación.
