Confírmase a relación entre a depresión e as bacterias intestinais

*Un artigo de

Cada vez hai máis evidencias, sobre todo en modelos animais, de que a diversidade e composición da microbiota intestinal (o conxunto de microorganismos que viven no noso intestino) pode influír dalgunha maneira na actividade cerebral e o comportamento. Agora acaban de saír á luz dous estudos que confirman que a diversidade da microbiota intestinal está involucrada dalgunha maneira en trastornos do estado de ánimo.

É unha boa noticia tendo en conta que a depresión é un dos trastornos mentais máis comúns en todo o mundo. Suxeriuse que entre un 11% e un 15% da poboación mundial puido sufrir depresión nalgún momento ao longo da súa vida. En moitos países mesmo aumentou recentemente como efecto secundario da pandemia de covid-19. Con todo, a causa da depresión segue sendo en parte descoñecida, o seu diagnóstico é complicado e as opcións de tratamento limitadas.

A causa da depresión segue sendo en parte descoñecida e o seu diagnóstico é complicado

Ata o de agora, as sospeitas de que a microbiota e a depresión podían estar relacionadas baseábanse en experimentos nos que a transferencia de microbiota intestinal de pacientes humanos deprimidos a ratas libres de xermes inducía condutas depresivas nos animais receptores. Doutra banda, había estudos que mostraban que o consumo de prebióticos e probióticos podía afectar o estado de ánimo e a ansiedade en humanos.

Con todo, a maioría dos experimentos baseábanse en animais de experimentación, libre de xermes ou baixo tratamentos con antibióticos ou modificados xeneticamente. Ademais, os estudos en humanos eran escasos e cun número de mostras moi reducido, pouco representativos. Faltaban ensaios clínicos ben controlados, e resultados robustos e repetidos.

Confirmación definitiva

A cousa empezou a cambiar cando, a principios de 2019, se publicou un macroestudo con máis de 1.000 pacientes no que se correlacionaba a composición da microbiota intestinal coa calidade de vida e a depresión. Os investigadores atoparon que as bacterias Faecalibacterium e Coprococcus, produtoras de butirato, asociábanse de forma consistente con indicadores dunha boa calidade de vida. Por outra banda, as bacterias Dialister e Coprococcus estaban diminuídas nas persoas con depresión.

Agora acábanse de publicar un par de traballos en Nature Communications que confirman a relación entre a diversidade e composición da microbiota fecal con síntomas depresivos. No primeiro traballo analizaron mostras de 2.593 participantes e identificaron a asociación de ata 13 grupos microbianos distintos cos síntomas depresivos. Sobre todo observouse un aumento significativo dos xéneros Eggerthella, Sellimonas, Lachnoclostridium e Hungatella en persoas con síntomas depresivos agudos. Pola contra, atopouse unha diminución significativa en relación coa depresión nos xéneros Subdoligranulum, Coprococcus, Eubacterium ventriosum e as familias Ruminococcaceae e Lachnospiraceae.

Sábese que tanto a composición da microbiota intestinal como o grao da depresión varían substancialmente entre distintos grupos étnicos. Por iso nun segundo estudo paralelo ao anterior caracterizouse a microbiota intestinal e a súa relación con síntomas depresivos en seis grupos étnicos (holandés, surinamés do sur de Asia, surinamés africano, ganés, turco e marroquí) da mesma área urbana (a cidade de Ámsterdam), nun total de 3.021 persoas. Os resultados confirmaron os obtidos no traballo anterior, e mostraron que a microbiota intestinal vinculada aos síntomas depresivos era independente do grupo étnico.

Que ten que ver a microbiota intestinal coa depresión?

Aínda que os mecanismos biolóxicos subxacentes non foron aínda suficientemente estudados, sábese que moitas destas bacterias están involucradas na síntese de glutamato, butirato, serotonina e ácido gamma aminobutírico (GABA), que son neurotransmisores claves na depresión.

O glutamato é un neurotransmisor excitador e o butirato demostrou ser antidepresivo. A serotonina pode ser o neurotransmisor clave do eixo intestino-cerebro e GABA é o principal neurotransmisor inhibidor do sistema nervioso central que contrarresta a acción do glutamato.

Talvez a produción de neurotransmisores pola microbiota intestinal pode alterar a química cerebral

Os niveis baixos de GABA están relacionados coa depresión e trastornos do estado de ánimo. Os estudos en animais mostran que a microbiota intestinal pode alterar a actividade destes neurotransmisores no cerebro a través do nervio vago. Quizá a produción de neurotransmisores pola microbiota intestinal pode alterar a química cerebral e, por tanto, influír no estado de ánimo e o comportamento.

Con todo, hai que ter en conta que estes estudos baséanse en datos de secuenciación do ADN das feces para coñecer a composición das bacterias, e que a partir dese dato inférese a función que poderían ter esas bacterias.

Que foi primeiro, o ovo ou a galiña?

Todos estes estudos non resolven ademais a gran incógnita de se o cambio na composición e diversidade da microbiota intestinal é a causa da depresión ou se, pola contra, é a enfermidade a que orixina un cambio na microbiota. Ademais, hai que ter en conta que estes traballos só analizan a composición bacteriana da microbiota e non teñen en conta o papel que outros grupos de microorganismos (virus, fungos e protozoos), que tamén viven no intestino, poden ter na nosa fisioloxía.

Doutra banda, moitas das bacterias que se relacionan coa depresión detéctanse por métodos de secuenciación, pero de momento non somos capaces de cultivalas no laboratorio a gran escala para preparar probióticos, por exemplo.

En definitiva, aínda estamos moi lonxe de posibles tratamentos contra a depresión baseados en intervencións da microbiota. Con todo, estes novos traballos ofrecen resultados contundentes en máis de 5.000 mostras do vínculo entre a composición da microbiota intestinal e a depresión máis aló das diferenzas culturais, xenéticas e de estilo de vida de distintos grupos étnicos.

---

*Ignacio López-Goñi é membro da Sociedade Española de Microbioloxía (SEM) e catedrático de Microbioloxía da Universidade de Navarra.

Cláusula de divulgación: Ignacio López-Goñi non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis alá do cargo académico citado.

*Unha versión deste artigo foi publicada orixinalmente no blog do autor, microBIO.