Como e quen decide se unha alumna ou un alumno ten altas capacidades?

*Un artigo de

Cando unha alumna ou alumno destaca entre os seus iguais por un potencial elevado nalgunha das áreas do desempeño humano, tanto a familia como a escola teñen a responsabilidade de detectar e desenvolver este potencial. Xa se atope este potencial elevado no ámbito do nivel intelectual, no da creatividade ou no da persistencia en tarefas complexas (ou nos tres), o rendemento académico do devandito alumno non debe ser a principal preocupación, senón o seu desenvolvemento social e emocional.

Publicidade

Estas altas capacidades constitúen unha necesidade específica de apoio educativo e por tanto deben ser tidas en conta con adaptacións do currículo. Pero a maneira de detectalas e definilas está lonxe de seguir un camiño único e claro. Non só entre diferentes países senón incluso dentro do mesmo país, como ocorre en España.

Unha posible clasificación

Hai tres características que son consideradas definitorias de altas capacidades intelectuais, en xeral marcadas por un cociente de intelixencia igual ou superior ao 130 segundo a Escala Weschler.

1. Precocidade intelectual: supón un desenvolvemento cognitivo máis rápido do resto do alumnado da súa mesma idade, ata os 7-8 anos.
2. Talento: o alto potencial maniféstase nunha ou varias das áreas do desempeño humano.
3. Superdotación: o alto potencial maniféstase en todas as áreas do desempeño humano.

O informe psicopedagóxico

A avaliación psicopedagóxica recolle, analiza e avalía a información relevante sobre o alumno ou alumna en cuestión e os distintos elementos que interveñen no proceso de ensino e aprendizaxe, para identificar as súas necesidades educativas.

Ademais, se temos en conta a definición de altas capacidades, calquera informe psicopedagóxico debe recoller estes tres ámbitos de avaliación: o ámbito intelectual ou aptitudinal, o pensamento diverxente e a creatividade e a personalidade e axuste socioemocional.

En España, a competencia e responsabilidade da valoración da alta capacidade intelectual corresponde á xefatura do departamento de orientación, coa colaboración, no seu caso, dos equipos de orientación específicos.

Debe contar coa participación do docente titor, do profesorado que atende ao alumnado, da familia e, no seu caso, doutros profesionais.

Avaliación e acompañamento

Podemos distinguir dúas modalidades de informes psicopedagóxicos: os realizados nos centros educativos, sexan públicos, concertados ou privados, e os realizados por gabinetes externos. Estes últimos nacen da necesidade de pais, nais ou familias de cubrir as necesidades que os centros educativos non poden atender.

Ademais da realización de informes, estes gabinetes contan con servizos integrais para axudar a este alumnado para potenciar o talento ou, mesmo, a traballar posibles necesidades ou debilidades que presente cada nena ou neno, xa sexa de índole social, persoal ou académica.

Colexios con outras prioridades

As altas capacidades non adoitan ser unha área prioritaria nos colexios, que se ocupan destas situacións sobre todo cando necesitan adaptar os contidos ao alumno avaliado ou, tamén, cando manifesta un comportamento disruptivo na aula.

Isto pode verse reflectido no gráfico que mostra o Ministerio de Educación e Formación Profesional español, onde nos atopamos a 40.916 nenos e nenas con altas capacidades fronte a 198.186 con trastornos de aprendizaxe.

Se temos en conta as porcentaxes, en España actualmente hai un 0,7 % de alumnado identificado. É significativamente menos do 2% ou 3% que indica, como media dunha poboación, a campá de Gauss da intelixencia da Escala Weschler.

Ademais, podemos atopar valores máis altos en discapacidade intelectual (66.266) ou en trastornos do espectro autista (69.002).

Que validez teñen os informes?

A lei non obriga a aceptar os resultados dos informes psicopedagóxicos externos, polo que pode ocorrer que os equipos directivos e departamentos de orientación non os acepten.

Por este motivo, o ideal sería que unha vez obtido o informe externo, o centro educativo realizase unha proba de intelixencia distinta para comprobar que os datos achegados sexan correctos. Se, pola contra, os datos non coinciden cos do informe externo, deberase esperar dous anos para realizar de novo outro informe psicoeducativo.

Esta afirmación non está contemplada en ningunha lei educativa, pero cando as familias ou os docentes detectan algún trazo característico desta necesidade específica de apoio educativo deben avaliar a devandito suxeito da mesma maneira que se fai cos alumnos que presentan outras necesidades.

Outros países

Noutro países, como Portugal, a identificación das necesidades educativas especiais do alumnado e a toma de decisións sobre as necesidades individuais recae exclusivamente sobre a escola.

En EE.UU., os docentes avalían os dominios ou capacidades e comportamentos do alumnado a través dunha escala de observación denominada Rating the Behavioral Characteristics of Superior Students, onde se miden características de aprendizaxe, motivación, creatividade, liderado, artísticas, musicais, dramáticas, precisión e expresión da comunicación e planificación. O estudo, a avaliación e a intervención das altas capacidades ten un percorrido máis elevado que en España e, por tanto, o seu índice de identificados é en torno ao 1-2%. Neste país, o índice intelectual sitúase arredor de 125 na escala de Weschler.

A falta de identificación no alumnado con altas capacidades podería paliarse establecendo a obrigatoriedade de que docentes e departamentos de orientación avalíen ao alumno ou alumna en cuestión e determinen a intervención apropiada.

*Aroa Otero Rodríguez é investigadora no departamento de Psicoloxía Evolutiva e Comunicación, Universidade de Vigo

Cláusula de divulgación: Aroa Otero Rodríguez non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis aló do cargo académico citado.