A viróloga Margarita del Val, do Centro de Bioloxía Molecular Severo Ochoa (CBMSO-CSIC-UAM) e coordinadora da Plataforma Temática Interdisciplinar do CSIC en Saúde Global que investiga a Covid-19, cre que haberá unha vacina para o coronavirus, pero non será pronto. Ademais, advirte de que a onda de outono que está a chegar a toda Europa non fixo máis que empezar.
– Que cre que nos espera de aquí ao Nadal?
– O frío chegou antes aos países do norte e empezou a subir a curva de casos. Eu creo que iso é o que nós estamos a empezar a ver, cun pequeno atraso segundo a provincia sexa máis ou menos fría. Imos enfrontarnos a unha onda de outono. Véxoo polo que está a pasar en Europa e polo que aconteceu en España en 2009 coa pandemia de gripe A, outro virus respiratorio nunha época de pandemia con demasiada xente sen inmunidade. Entón empezou a subir a curva amodo, sobre todo co frío de Madrid, segundo empezaba o outono.
Non é exactamente comparable [coa gripe A] porque agora temos medidas para protexernos e, se as aplicamos, podemos paralo. A onda de outono non é unha maldición inevitable, podémola evitar nós. Pódese parar. As persoas maiores este verán non tiveron a súa onda porque se retiraron e fixeron que baixase a idade mediana dos casos de 60 a 38 anos.
A prevención moi temperá xa pilla lonxe, pero pódese retardar o suficiente con medidas de prevención de saúde pública: hixiene, distancia, máscaras, control do aire, ter coidado cos sitios pechados, restrinxir as burbullas, teletraballar quen poida, facilitar o transporte público para que non haxa aglomeracións, dar máscaras a quen non poida gastar tanto nelas, illar a quen non pode facelo en hoteis medicalizados, como xa hai en Madrid…
Como chegaremos a Nadal? Depende de nós, sempre depende de nós. Non é como cando chega a borrasca, que dá igual o que fagamos. A borrasca da pandemia podémola controlar nós. É verdade que é máis difícil no outono que no verán e Europa está a evidencialo: varios países que practicamente non tiveron onda de verán agora empezan a ver máis casos.
– Máis a longo prazo, que escenario podemos prever, sobre todo en ausencia de vacina?
– Os outros coronavirus [que causan arrefriados] teñen xenes de virulencia, pero parecen benignos porque unha gran maioría da poboación ten inmunidade. Como nós estamos fortes, eses virus parecen débiles. Poñéndonos no peor, o SARS-CoV-2 podería quedar como outro coronavirus catarral algo menos leve que os outros. Quizá como a gripe, que causa mortes todos os anos.
– Son as reinfeccións motivo de preocupación?
– Eu esperábaas porque ocorren cada par de anos noutros coronavirus, aínda que con diferenzas tremendas en cada persoa, de entre 6 meses e 5 anos. Os linfocitos de memoria xeran células que fabrican anticorpos, e entón non hai síntomas, ou convértese nunha catarreira. É o que esperamos co SARS-CoV-2: aínda que non sexa tan banal, que sexa máis suave que a primeira vez.
Margarita del Val fai unha chamada á precaución cos posibles casos de reinfección
Unha vez dito isto, coas reinfeccións hai que ter moi claras dúas cousas. Primeiro, que de verdade sexa así, e a secuencia do virus sexa distinta en cada episodio. En bastantes dos casos propostos non se puido facer, e igual é unha recaída ou un falso negativo, coidado con chamalo reinfección.
En segundo lugar, non podemos interpretar a reinfección se non sabemos a diferenza no sistema inmunitario entre o primeiro e o segundo episodio. No primeiro caso de falecemento por reinfección o paciente, unha muller de 89 anos, tiña un cancro linfático. Estaban a darlle unha quimioterapia moi agresiva e o seu sistema inmunitario non tiña a mínima capacidade de reaccionar.
– Haberá vacina?
– Eu creo que si, porque os coronavirus varían menos que a gripe e hai máis de cen vacinas en desenvolvemento. Que as primeiras serán as máis sinxelas e se cadra non bastan? Pode, pero na nosa situación actual será un avance xigante aínda que só protexa parcialmente. A partir de aí iranse mellorando, porque o que se lle pide a unha vacina é que sexa igual ou mellor que a inmunidade natural.
En calquera caso, non creo que haxa unha única primeira vacina, porque xurdirán e produciranse máis en diferentes países. Tampouco confío en que sexa moi pronto e, sobre todo, que nos quiten por completo a responsabilidade de manter as medidas preventivas. Iso si, as vacinas téñense que expandir por todo o mundo, mesmo desde un punto de vista egoísta, ou volverá a epidemia.
O ideal será que, ademais de evitar síntomas e mortes, as vacinas eviten os contaxios. Esas son as mellores. En caso contrario non pagará a pena vacinar a millóns de mozos sans que xa teñen unha altísima probabilidade de ser asintomáticos contaxiosos.
A vacina “será un avance xigante aínda que só protexa parcialmente” nas primeiras que se administren, expón Del Val
– Como garantir que sexan seguras con tan pouca marxe de tempo?
– A quen quero protexer é ás persoas que teñen Covid-19 grave e morren, e para iso temos que empregar vacinas que funcionen e sexan seguras neles. Para saber que unha vacina é segura nos grupos de risco primeiro houbo que facer ensaios clínicos en persoas sas e logo atreverse a recrutar voluntarios entre eses grupos de risco. A iso aínda non chegamos. Por iso creo que haberá vacina, pero non tan pronto.
– Que opina dos ensaios de provocación que iniciará Reino Unido, nos que infectará a voluntarios sans vacinados?
– É un debate ético importante. Luís Enjuanes [do Centro Nacional de Biotecnoloxía-CSIC] comentou que unha alternativa é que se faga unha infección controlada cun SARS-CoV-2 atenuado, e xa están a preparar eses virus. O risco baixaría e poderíase ver se controla a replicación, que xa é un avance aínda que a visión non sexa completa porque non diga nada sobre a enfermidade.
En casos de emerxencia, outra posibilidade é ir a unha zona con alta incidencia, vacinar á metade, dar un placebo á outra parte e logo avalialo. Pero tamén é certo que a exposición natural pódela evitar , ou pódela forzar. Dislles aos vacinados que se deixen infectar e vaian sen máscara e sen respectar a distancia? É complicado.
– E que pasa cos fármacos? Os grandes ensaios para reaproveitar tratamentos existentes foron, de momento e en xeral, un fracaso.
– Probar un fármaco que xa se usa para outra doenza, e do que se sabe que non é tóxico, se os ensaios previos son prometedores, é unha estratexia que abarata e acelera o desenvolvemento de fármacos. Non é nova. Pero non é un antiviral deseñado a medida e hai que probar moitos, non vas atopar un de cada dez. Isto non era desexable pero si esperable. Están a probarse máis e igual xorde algún. Ademais, ata o de agora buscáronse moitos antibióticos e poucos antivirais, e os virus respiratorios non tiveron un alcance que xustificase a súa investigación. É por iso que aínda non se dispoñía deles.
O ensaio mundial da OMS non atopa fármacos efectivos para pacientes de Covid-19
– Estudos recentes aseguran que a letalidade baixou en moitos países porque comparan marzo con xuño. Parécelle acertada esa formulación?
– As circunstancias non me parecen as mesmas, porque en marzo non sabiamos os grupos de risco e a protección era distinta. Non é comparable e a mortalidade do verán foi menor porque afectou a xente moito máis nova. O cambio na poboación afectada fai que dúas ondas sexan moi distintas. Dous momentos distintos da pandemia non se poden comparar tan facilmente. De feito, Fernando Simón dixo que empeza a subir a idade dos pacientes maiores en UCI. Aínda que se protexeron, xa está a chegar a eles.
– Cre que se fala con demasiada seguridade dos efectos a longo prazo? Algúns como a fatiga, a tensión, o insomnio e a dor de cabeza poderían atribuírse á propia crise.
– Efectivamente haberá que ver que parte está causada pola situación anómala que vivimos. A tensión, a ansiedade, a depresión por non ver á túa familia, non ter traballo… iso causa síntomas reais. Nunha traxedia como esta é normal sentirse feito un farrapo.
O resto das secuelas aínda non as sabemos. Non o vimos nunca antes cunha infección, non sabemos cantas cousas son secuelas dunha gripe. É absolutamente novo para a humanidade porque nunca o viramos de preto, cunha medicina tan avanzada e un acceso a tantos datos, unha infección. Non sabiamos o que eran as secuelas.
Ademais, tratamos aos enfermos de Covid-19 antes que as secuelas, que están un pouco abandonadas. É unha causa de preocupación médica que hai que aclarar canto antes. Tamén cómpre limpar un pouco a ristra de síntomas, na que entra practicamente todo. Hai que aclarar, non confundir.
“Cómpre limpar a ristra de síntomas, na que entra practicamente todo”, advirte Del Val
– Cre que esta é a gran pandemia que os científicos esperaban desde hai anos?
– Esperabamos unha pandemia de gripe e esta foi peor precisamente por iso. As grandes pandemias de gripe afectan sobre todo a persoas novas, porque os maiores teñen inmunidade celular, difícil de medir pero moito máis conservada no tempo, ao estar toda a súa vida reinfectándose sen decatarse. Criamos que iso era unha pandemia: o virus da gripe cambia tanto que unha parte da poboación non ten nada de inmunidade. Sempre houbo gripe A, pero afectaba aos mozos.
O que non esperabamos é que isto afectase así ao 100% da poboación, porque temos un concepto erróneo de que era a inmunidade. Só se miraban os anticorpos, algo que é o fácil de medir. Pasei toda a vida dicindo que a inmunidade celular é importante. Os anticorpos neutralizan os virus, pero a inmunidade celular destrúe as células infectadas onde os virus se fabrican a miles. É a gran pandemia porque ninguén esperaba que afectase dese xeito á poboación anciá porque non fora así coas gripes, que era o que esperabamos.