A análise dos eventos tromboembólicos que se produciron nunha porcentaxe moi baixa das persoas que recibiran a vacina de AstraZeneca en varios países xerou unha notable inquedanza social nestes últimos días. Sobre todo despois da suspensión da administración desta fórmula en máis dunha decena de países europeos, entre eles España. Mentres as autoridades sanitarias e encargadas da farmacovixilancia seguen compilando información sobre o suceso, as entidades como a Axencia Europea do Medicamento (EMA) e a Organización Mundial da Saúde (OMS) manteñen que o proceso debe seguir adiante.
Este xoves, a EMA reúnese para estudar os datos dispoñibles e tomar, posiblemente, unha decisión ao respecto. Federico Martinón Torres, xefe de servicio de pediatría do Hospital Clínico Universitario de Santiago, coordinador do centro colaborador da OMS en seguridade de vacinas na capital de Galicia e membro do comité asesor de vacinas da mesma entidade, fixo nos últimos días un chamamento á calma e a tranquilidade sobre esta situación. Aquí responde a varias das cuestións que xurdiron en moitas persoas nestes días.
– A suspensión chega despois dunha fin de semana de vacinacións masivas en Galicia. Que mensaxe lle transmitiría ás persoas que recibiron a primeira dose de AstraZeneca?
– Sobre todo, tranquilidade. É unha alerta que xorde do sistema de farmacovixilancia. O que nos di, de acordo ás axencias supranacionais é que hai que seguir coa vacinación normal. Algunhas países tomaron decisións específicas de suspender a vacinación temporalmente. Nalgúns casos isto non necesariamente ten que ver con motivos técnicos e científicos, senón unha concorrencia doutros factores, como por exemplo a xestión da crise social, que eses casos acontezan no propio país, a existencia doutras vacinas alternativas que permitan manter o programa de vacinación, ata incluso razóns políticas.
Aínda no peor escenario posible, que se demostrase que a vacina está vinculada causalmente e non só temporalmente cos efectos adversos, estes efectos son extremadamente raros, xa que despois da análise de seis millóns de persoas en Europa só se atoparon 30 casos de fenómenos tromboembólicos. Por tanto, a probabilidade de que calquera persoa tivese este efecto adverso sería moi baixa.
Insisto en transmitir tranquilidade ás persoas xa vacinadas por máis motivos. Este efecto non é infinito no tempo, xa que os casos notificados producíronse nas dúas primeiras semanas despois da administración da vacina, é dicir, polo observado ata agora, non pode pasar en calquera momento.
As persoas que quedaron a medias coa vacinación terán tamén solución. Esperamos que se resolva isto antes de que se agote o intervalo que hai ata a segunda dose. E no peor dos casos, a inmunización podería completarse con algunha das outras vacinas aprobadas.
– É habitual este tipo de medidas tanto en vacinas como noutros fármacos? Como se solventan normalmente?
– Si. A realidade é que isto pode acontecer a nivel local nacional ou internacional. O que pasa é que estamos diante dunha campaña de vacinación global, na que todo o mundo é candidato a recibir a vacina, ademais da infodemia á que estamos sometidos e á retransmisión en directo de todo, fai que a trascendencia sexa moito maior. Pero tamén reflicte unha vez máis a transparencia dos servizos de farmacovixilancia. Isto pode acontecer a nivel local, sempre que pasa algo que non podemos explicar e que se relaciona coa administración de calquera fármaco, neste caso unha vacina. Ou independentemente da gravidade, cando se produce un agrupamento de casos nun mesmo tempo e nun mesmo lugar.
Martinón considera que a expectación sobre a vacinación e a ‘infodemia’ aumentan a trascendencia dun suceso habitual na farmacovixilancia
De feito todo isto comezou por un pequeno abrocho en Austria, onde aconteceron dous ou tres casos nun período curto de tempo no mesmo hospital con esta patoloxía, o que deu lugar a que se pausase no país a administración dese lote de AstraZeneca. É un procedemento normal, e hai que ter en conta que isto non ten que ver necesariamente coa vacina en si, senón cun lote específico, ou co vial que se utilizou nun caso concreto, ou se non foi administrada correctamente. O que pasa é que, moitas veces, discernir entre a causalidade e a coincidencia no tempo non é doado nestes casos. Por iso é preciso facer estudos máis amplos e comparar o número total de casos que acontecen coa vacina cos que acontecían previamente.
No momento actual, e cos datos que este mesmo martes reafirmou a Axencia Europea do Medicamento, non parece que estean incrementándose. É dicir, que se eses seis millóns de persoas non fosen vacinadas, o número de fenómenos tromboembólicos sería exactamente o mesmo.
– Cales son os escenarios máis probables a partir de agora?
– O máis probable e lóxico é que se descarte a asociación causal e quede nunha simple alerta, que se trate dunha asociación temporal. De confirmarse algún tipo de ligazón entre a vacina e estes efectos, será preciso variar a ficha técnica. E dependendo da gravidade e da frecuencia poderanse incluír novas contraindicacións ou precaucións na utilización da vacina. Se esta asociación é moi frecuente ou moi grave, poderase incluso limitar o uso e mesmo que non se poida utilizar se existen alternativas.
Isto vai variar tamén en función das persoas diana da vacinación. Non é o mesmo o risco de padecer estes posibles efectos nunha persoa de 6 que de 60 anos, e por tanto a relación risco-beneficio non sería a mesma en cada un dos casos.
Tamén se pode atopar, por exemplo, un perfil específico de persoas que puidesen padecer estes efectos, o que levaría a non utilizar a vacina neses casos, ou a facer probas previas á administración.
AstraZeneca: como sabemos se unha vacina produce efectos adversos?
– Como está a situación no Reino Unido, con máis de 11 millóns de doses de AstraZeneca administradas? Por que non se toma alí, ou noutros países, unha decisión como que tomaron os países europeos?
– Isto é complicado. No Reino Unido non se atoparon problemas de seguridade. E de feito os fenómenos tromboembólicos foron igual de frecuentes nas persoas que recibiron as vacinas de AstraZeneca e de Pfizer. Isto ten que dar tranquilidade, porque nos di que estamos cun sistema de vixilancia moi fiable. Esta información vai ser importante na toma de decisións por parte da EMA e da OMS.
Pero non esquezamos que Europa é só unha parte do mundo. Segue a vacinación noutros países, e de feito dentro da UE, países como Bélxica reafirmaron a continuidade da vacinación con AstraZeneca. É unha situación complicada, no que cada un ten a súa parte de razón, pero sen dúbida que suspender a vacinación tamén ten as súas contras. Isto xera desconfianza, e sobre todo a discordancia entre as axencias supranacionais e os países que deberían simplemente acatar estas normas fai difícil a interpretación por parte da cidadanía.
– Hai motivos científicos e técnicos suficientes para suspender a vacinación en ‘cascada’ na UE, ou puideron entrar en xogo outro tipo de factores?
– Sen dúbida que xogan outros factores. Xa o comentaba ao principio. Non é o mesmo a decisión que toman Austria ou Noruega, cun agrupamento de casos graves nun lugar e momento concretos, que poden ter que ver non só coa vacina. Pero despois houbo sen dúbida un fenómeno de cascada. Países que sen ter ningún caso, só por esta cadea de medo ou exceso de prudencia, foron apuntándose á situación.
Hai que ser moi coidadosos con isto. Porque o normal é que a partir de agora aumente o número de casos reportados por esta patoloxía. Unha cousa é o reporte pasivo e outra cousa é que agora isto se converte nun fenómeno de interese. É dicir, moitos casos que ao mellor os médicos ou o sistema de vixilancia non relacionaron coa vacina vanse reportar de forma retrospectiva. E isto tamén é habitual. Por iso será moi importante comparar a frecuencia dos casos observados agora coa frecuencia previa á vacinación.
A verborrea que non leva a ningures é un síntoma da metedura de pata deste señor. Fai pouscos días, neste medio dixo que el poñería calquera das vacinas. É de supoñer que, sendo médico, puxera a de Pfizer. Logo é enganoso o seu postulado xa que non puxo “calquera”. (Consejos vendo que para mi no tengo)
Por outra banda, é evidente que agora pretende tapar baixo argumentos estatísticos a relación da vacina de Astra Zeneca coas tromboses e demais efectos non reportados (no cuela, señor doctor). Poño unha comparación para explicar a súa falacia: supoñamos que decido vivir cerca de Chernobil e que me aparece un cancro ao cabo dun tempo. Podo atribuirllo á radiación? Non se pode demostrar… Pero ninguén no seu sano xuizo diría que non hai relación causal entre radiación e cancro pois é algo máis que demostrado noutros contextos. O mesmo pasa coas vacinas que empregan ADN en vectores víricos quiméricos, tal como a fracasada Dengvaxia contra o dengue, que tivo que retirarse por problemas que xurdiron incluso ao cabo de tres anos. Por que non se fala deste caso nos medios de comunicación?