Resulta paradoxal que o cerebro, o órgano máis complexo, teña unha capacidade moi limitada para autorrepararse cando sofre un dano. Cada ano prodúcense en España 1.000 novos casos de lesión medular por traumatismo, segundo datos do Ministerio de Sanidade, o que supón que no noso país vivan entre 25.000 e 30.000 persoas afectadas.
Precisamente ‘axudar’ ao cerebro para recuperarse destes danos é o obxectivo do grupo do neurocientífico Grégoire Courtine (Dijon, Francia, 1975), formado en física e matemáticas, e doutorado en Medicina. Desde hai case dúas décadas presentaron, desde a Escola Politécnica Federal de Lausana (EPFL), investigacións pioneiras que tratan de reverter a devandita parálise.
Así, en 2016 o grupo logrou que monos camiñasen despois dunha lesión medular grazas a unha interface cerebro-medula. E en maio de 2023 lograron que un home tetrapléxico de 40 anos volvese camiñar. Dous fitos sen precedentes.
Hoxe, a revista Nature Medicine mostra o seu último avance: mellorar a marcha de forma inmediata e duradeira en dúas persoas con lesións incompletas da medula espiñal, mediante estimulación cerebral profunda do hipotálamo lateral, unha zona do cerebro que non se asociaba ata o de agora ao movemento.
“A estimulación cerebral do hipotálamo lateral promove a reorganización duradeira das redes neuronais e permite a recuperación mesmo despois de que se apague esta intervención”, afirma a SINC Quentin Barraud, director da División Mecanística do Centro Defitech para Neuroterapias Intervencionistas (NeuroRestore), que dirixe Courtine.
Novidades deste achado
Ademais, como explica Barraud, a estimulación cerebral pode complementar á espinal para proporcionar unha estratexia de recuperación máis completa. “Tamén ofrece unha opción para pacientes con lesións nas que a estimulación espiñal pode non ser aplicable, como as lesións lumbosacras. É unha valiosa adición ao conxunto de ferramentas terapéuticas para as lesións medulares”, engade.
“A novidade desta investigación non é a estimulación cerebral profunda, que xa se fai en humanos noutras enfermidades e en modelos animais para lesión medular. O novo é a diana da estimulación, o hipotálamo lateral, que non está entre as rexións cerebrais relacionadas directamente coa actividade motriz”, valora pola súa banda Juan de los Reyes Aguilar, xefe do Grupo de Neurofisiología Experimental do Hospital Nacional de Parapléxicos (Toledo).
“Este núcleo relacionouse tradicionalmente coa termorregulación, apetito ou estados de alerta”, detalla o investigador, que non participou na investigación do grupo suízo.
“A identificación do hipotálamo lateral como protagonista da recuperación motora tras unha parálise constitúe en si mesma un importante descubrimento científico”, resalta Courtine. E foi posible grazas á cartografía anatómica e funcional de todo o cerebro con resolución celular en grandes organismos.
Mapeo con resolución celular
Mediante imaxes 3D, os investigadores mapearon a actividade cerebral de ratos con lesións medulares durante as fases de recuperación para identificar as rexións cerebrais involucradas na marcha durante a recuperación. Entre elas, un grupo de neuronas do hipotálamo lateral, parecían ter un papel importante na recuperación. Desta forma, ensaiaron e puxeron a punto a estimulación cerebral profunda desta nova diana en roedores.
Neste novo estudo clínico piloto en dous participantes con lesión medular incompleta demostrouse que a terapia de estimulación cerebral profunda do hipotálamo lateral, xunto coa rehabilitación, melloraba inmediatamente a marcha, sen efectos adversos graves.
Ademais, favorecía a recuperación funcional, que persistiu cando se suspendeu a estimulación cerebral.
Facilitar as tarefas cotiás
“Este método está deseñado para persoas con lesións incompletas da medula espinal, nas que algunhas vías neuronais permanecen intactas, pero están infrautilizadas. A estimulación cerebral profunda require a implantación cirúrxica de eléctrodos no cerebro, un procedemento invasivo guiado por imaxes, o que permite levalo a cabo con alta precisión para minimizar os riscos”, puntualiza Barraud.
O austriaco Wolfgang Jäger, de 54 anos, é un dos dous pacientes que se beneficiaron desta técnica, tradicionalmente utilizada para tratar o párkinson e o tremor esencial, e que agora, nun enfoque novo, aplicouse ao hipotálamo lateral para reverter a parálise parcial.
Jäger leva en cadeira de rodas desde 2006, por unha lesión medular nun accidente de esquí. Agora, con este novo avance do grupo de Courtine gañou mobilidade e independencia. “O ano pasado, durante as vacacións, non me custou nada baixar un par de chanzos e volver ao mar grazas á estimulación”, apunta. A terapia facilitou as súas tarefas cotiás: “Podo alcanzar cousas nos armarios da cociña”.
“Esta investigación demostra que o cerebro é necesario para recuperarse dunha parálise, pero sorprendentemente non é capaz de aproveitar plenamente a proxeccións neuronais que sobreviven tras unha lesión medular. Grazas a este descubrimento podemos activar estas conexións residuais e aumentar a recuperación neurolóxica en persoas con lesión medular”, declara Courtine.
Tratamentos efectivos para os lesionados
Concepción Serrano López-Terradas, do Instituto de Ciencia de Materiais do CSIC, traballa no desenvolvemento de biomateriais baseados en óxido de grafeno reducido para reparar a medula espiñal lesionada e no desenvolvemento dun bypass activo para restablecer a conexión nerviosa (ByAxon). “Isto é só o comezo dunha nova liña de traballo na que haberá que verificar, entre outras cousas, o impacto a curto, medio e longo prazo da estimulación cerebral profunda”, estima.
Dada a variedade de funcións no control do comportamento do hipotálamo lateral, tanto Serrano López-Terradas como Juan de los Reyes Aguilar sinalan a importancia de descartar efectos adversos que puidese provocar a estimulación cerebral.
Para a especialista, “a pregunta que segue aberta é cantos pacientes con lesión medular poderán beneficiarse destas terapias reparativas e se ese día está preto. A pesar desta incerteza, resulta imposible non alegrarse con logros tan esperanzadores para todos como os descritos neste artigo”.
“Cada paso achéganos máis ao noso obxectivo final de proporcionar tratamentos efectivos para diversas formas de lesión medular”, conclúe Barraud.
Referencia: Cho, N., Squair et al.: Hypothalamic deep brain stimulation augments walking after spinal cord injury. (Publicado en: Nature Medicine)
