Pelayo é un neno de dous anos e único paciente coñecido en España cunha alteración xenética ‘ultra-rara’. Padece o que se coñece como defectos conxénitos da glicosilación (CDG, polas siglas en inglés), e que abranguen máis de 150 doenzas doenzas moi raras, graves e complexas que afectan a moitos tecidos e órganos. En concreto, da doenza de Pelayo só se describiron 18 casos en todo o mundo, asociados a unha mutación recesiva do xene RFT1, que causa problemas psicomotores, epilepsia, perda de audición e trastornos dixestivos. A investigación xenética é, por tanto, unha das opcións para abordar o tratamento destes pacientes. Neste escenario, un equipo de investigadoras da Facultade de Veterinaria do Campus do Lugo quere abordar, mediante a tecnoloxía de edición xenética CRISPR-Cas9, un modelo de peixe cebra (Danio rerio) que sirva para o estudo de enfermidades ‘ultra-raras’ como as de Pelayo, nas que se identificaron un número moi reducido de doentes e para as que se precisa confirmar a patoxenicidade da variante, é dicir, a capacidade dunha determinada mutación para producir enfermidade.
Para iso, explican as investigadoras da USC, empregarase un subtipo da síndrome CDG asociado a unha mutación no xene RFT1 detectada en Pelayo. A partir de aí xa se disporá, explican dun modelo para estudar os potenciais factores desencadeantes, cambios histolóxicos, metabólicos e fisiolóxicos, ademais de para probar tratamentos específicos. Pero este punto de partida precisa de financiamento para abordalo, e por iso están a impulsar unha campaña de apoio mediante financiamento da cidadanía a través da plataforma Precipita, ferramenta da Fundación Española para a Ciencia e a Tecnoloxía (FECYT) para dar a coñecer á sociedade proxectos de investigación españois nos que se pode participar activamente.
Segundo explican as líderes do proxecto, a catedrática de Xenética Laura Sánchez Piñón e a profesora de Veterinaria Maribel Quiroga Verdeal, unha das maiores limitacións na procura de xenes responsables destas enfermidades raras é a comprobación funcional, é dicir, a confirmación de que certos cambios provocan a aparición dunha determinada doenza. Nese contexto, os modelos animais poden ser unha ferramenta de gran valor para establecer se unha variante concreta afecta a algún proceso ou función relacionada. Ao mesmo tempo, estes modelos serven para investigar os mecanismos que desencadean a enfermidade e para identificar posibles opcións terapéuticas. Tal e como lembran as científicas, existen enfermidades raras que xa atoparon a súa cura por medio de estratexias semellantes.
O peixe cebra, cun 85% de semellanza xenética co ser humano, é un organismo modelo usado desde hai tempo na investigación biomédica. Ademais, resulta relativamente sinxelo desenvolver modelos de peixe cebra para o estudo das enfermidades xenéticas, xa que cando se identifica a mutación asociada a unha determinada doenza é posible reproducila no animal, observar a sintomatoloxía asociada e determinar os órganos e sistemas afectados a través de estudos microscópicos e moleculares.
No traballo colaboran o grupo de investigación Zebrabiores da USC, liderado por Laura Sánchez e que traballa no desenvolvemento de modelos de peixe cebra para diferentes enfermidades humanas como a síndrome de Charge, a síndrome de Treacher Collins, o autismo ou a ataxia da Costa da Morte, e o grupo de Anatomía Patolóxica Veterinaria (Gapavet), un equipo de anatomopatólogos veterinarios especialistas en enfermidades de peixes, dirixido por Maribel Quiroga, comandan a coordinación dun proxecto que tamén implica directamente a outro persoal técnico e investigador da USC, tales como Ana Quelle, Nerea Gandoy, Sandra Maceiras, Mónica Otero, Roberto Bermúdez, Ana Losada e Ana Manuela de Azevedo.
Ademais destas investigadoras, o traballo axudará a corroborar en modelos vertebrados os resultados do proxecto que lidera desde Barcelona a neuróloga pediatra do Hospital Sant Joan de Déu e especialista en CDG Mercedes Serrano, cuxo equipo avanza nun modelo en cultivo celular e en fermento para o estudo dos defectos conxénitos de glicosilación en RFT1-CDG, ademais de avaliar posibles tratamentos.
Expertos nacionais e internacionais en CDG e enfermidades xenéticas, como son as doutoras Belén Pérez, responsable da Unidade de Xenética no Centro de Diagnóstico de Enfermidades Moleculares (CEDEM) da Universidade Autónoma de Madrid; Dulce Quelhas, investigadora do Centro de Xenética Médica Jacinto Magalhães (Portugal); Luisa Azevedo, experta en xenética de poboacións do Instituto de Investigação e Inovação (Ipatimup) da Universidade do Porto, e Vanessa dos Reis, fundadora da Asociación Portuguesa de CDG e organizadora do Congreso Mundial de CDG que proximamente se celebrará en Lisboa, tamén colaborarán nun proxecto que busca tanto a implicación da comunidade científica como da sociedade en xeral.
Podes apoiar o proxecto ‘Pelayo e o peixe cebra axudan na investigación das enfermidades raras’ no portal Precipita da Fecyt, nesta ligazón.