Aínda que os cigarros electrónicos levan existindo dende hai máis dunha década, as taxas de vapeo veñen disparándose durante os últimos anos, especialmente entre os adolescentes. Os cigarros electrónicos son agora o produto de tabaco máis utilizado entre a xente nova: case un 40% dos estudantes galegos de secundaria os probaron algunha vez, superando con diferenza os cigarros de combustibles tradicionais. Así se desprende do informe de resultados da Enquisa sobre uso de Drogas en Ensinos Secundarios en España ESTUDES 2021 en mozos de 14 a 18 anos, financiada polo Ministerio de Sanidade.
Na lista de novos hábitos entre a poboación xuvenil, as correntes son infinitas. Entre elas, o coñecido como vaping, que se refire ao vapor inhalado, é unha nova tendencia que está a crecer exponencialmente nos últimos anos como unha substituta social da tamén popular cachimba. En diferentes sectores sociais o seu uso normalizouse e xerou unha falsa percepción de que non é daniño para a saúde, a diferenza do tabaco. Esta crenza tamén empuxa a moitos fumadores a pasarse ao vapeo como unha sorte de método para deixar de fumar. “Ao ser unha experiencia similar á práctica convencional do cigarro, véndese como unha transición para deixalo”, explican dende Sanidade. Con todo, sobre todo en xente nova, a lista de riscos para a saúde e o desenvolvemento é longa.
Aumenta o número de estudantes non fumadores que probaron líquidos sen nicotina
En menos dunha década e paralelamente ao establecemento de leis antitabaco en Europa, o mercado dos vaporizadores experimentou un rápido crecemento, desenvolvendo a súa propia subcultura e converténdose nun tema de debate social, empresarial e mesmo institucional. E é que estes aparentes inofensivos dispositivos poden conter toxinas (incluídos carcinóxenos) e partículas finas daniñas. E o máis preocupante é a xente nova, cuxo contacto con estes dispositivos comeza á temperá idade dos 14 anos.
Conclusións arredor do consumo na xente nova
Como conclusións desta enquisa no noso país, o ministerio acha concluír que o cigarro electrónico estendeuse moito e moi rápido entre a poboación nova. En xeral, o consumo é máis alto entre adolescentes maiores e próbano máis os mozos que as mozas. A maioría de adolescentes consumidores son tamén fumadores, pero aumenta o número de estudantes non fumadores que probaron líquidos sen nicotina, o que reflicte a baixa percepción de risco destes produtos.
Os datos son indican o rápido desenvolvemento dun novo mercado para o uso e dependencia da nicotina
Segundo os datos dispoñibles, a proporción de adolescentes e persoas adultas mozas que probaron ou utilizan os cigarros electrónicos “é alarmante e vai en aumento”, como explican os técnicos no informe. Aínda que comparativamente a proporción de adolescentes non fumadores que utilizan estes produtos sexa menor que entre fumadores, “os datos son preocupantes e indican o rápido desenvolvemento dun novo mercado para o uso e dependencia da nicotina con consecuencias impredicibles”.
Realmente son menos daniños que o tabaco?
Un dos argumentos máis utilizados en favor do uso dos cigarros electrónicos como terapia substitutiva fronte ao consumo de tabaco tradicional, é o da “redución de danos”. Este argumento baséase en que, aínda que o consumo do cigarro electrónico é prexudicial para a saúde, é recomendable para grandes fumadores que non poden deixar de fumar, dado que os seus riscos son inferiores aos do tabaco tradicional.
Esta opinión baséase nun traballo publicado en 2013 onde se afirma que o risco para a saúde deste tipo de produtos é un 95% inferior ao dos cigarros tradicionais. Neste traballo, un grupo de 12 expertos conclúe que os cigarros combustibles son máis daniños e que os sistemas electrónicos de subministración de nicotina son substancialmente menos agresivos que os cigarros combustibles. Baseándose nesta opinión, países como Reino Unido implementaron dentro do seu sistema de saúde un programa de redución de risco no tabaquismo apoiado nos cigarros electrónicos. Pero, tamén este argumento foi utilizado pola industria do cigarro electrónico repetidamente como campaña publicitaria, incluíndo entre outros medios carteis en tendas.
Con todo, transcorridos sete anos desde a publicación deste traballo, o mercado e a situación destes dispositivos cambiou moito. Xurdiron voces discrepantes desta opinión dentro da propia comunidade científica. Por exemplo, en 2020, foi publicado o artigo Invalidity of an OftCited Estimate of the Relative Harms of Electronic Cigarettes. Este traballo é a punta de lanza dunha serie de voces discordantes sobre esta opinión do risco reducido. Os autores detalladamente describen como a opinión da redución do 95% estaba baseada na escasa evidencia científica coa que se contaba na época. Os autores do estudo analizan, como cambiou a perspectiva acerca destes dispositivos a medida que se ha ir acumulando evidencia independente.
Ademais, explican dende Sanidade, “non se pode soster que un produto utilizado como redución de risco sexa comercializado e publicitado libremente”. Como conclusión do traballo sinálase que, se as evidencias eran xa fráxiles no ano 2013, co coñecemento adquirido neste tempo, “as conclusións obtidas non poden considerarse válidas a día de hoxe”. Os autores propoñen que as evidencias actuais sexan as que sirvan como referencia ás autoridades sanitarias á hora de recomendar os cigarros electrónicos nas súas estratexias fronte ao tabaquismo.
“A afirmación de que o risco de consumo de cigarros electrónicos se reduce nun 95% en comparación aos cigarros tradicionais, é insustentable coas evidencias actuais. E a idea do seu emprego como ‘estratexia de redución de riscos’, obedece máis a unha estratexia comercial da industria para a venda destes produtos, que a unha política de saúde pública de carácter poboacional”, defenden dende o minsiterio. Por iso, desde o punto de vista sanitario, non se pode recomendar o uso de cigarros electrónicos cando existen outras alternativas cuxa eficacia foi cientificamente probada para deixar de fumar.
Efectos negativos científicamente demostrados
Ao ser os cigarros electrónicos un produto de uso relativamente recente, existe evidencia científica dos seus efectos a curto prazo, pero aínda pouca dos seus efectos sobre a saúde a longo prazo. Polo tanto, son necesarios máis estudos para coñecer os efectos a longo prazo. Os riscos demostrados asociados ao seu uso ou á exposición ao seu aerosol son os seguintes, segundo o propio ministerio do ramo:
- A curto prazo, acháronse efectos fisiolóxicos adversos nas vías respiratorias similares a aqueles asociados ao fume do tabaco. Atopáronse sustancias canceríxenas en líquidos e emisións de cigarros electrónicos.
- Describíronse numerosas intoxicacións e efectos adversos relacionados con estes produtos, algúns severos.
- A utilización destes produtos xera emisión de propilenglicol, partículas PM2.5, nicotina e sustancias canceríxenas, que poden contaminar os espazos pechados cos consecuentes riscos por exposición pasiva.
No entanto, cada día están a aparecer novos traballos independentes que describen de forma máis evidente os seus efectos na saúde.
