Nun saco e ao mar: a terrible condena a morte na Galicia de 1220

12 de decembro de 1220. Unha carta chega ás mans do abade de Caaveiro. Quen a asina é o seu irmán. “Eu, Didacus Roderici de Sillobre e toda a miña voz, firmemente arrastrado pola morte, xa que Alfonso, rei de León pola graza de Deus, tenme cativo e quéreme matar no mar e deste modo temo as penas do inferno e o día do Xuízo”. A súa súplica é unha mestura de resignación e de medo. Non pide a Martino, o seu irmán, que faga valer a súa posición para pedir clemencia ante a Corte. Simplemente quere que, xa morto, recupere o seu corpo das augas para darlle sepultura no mosteiro de San Xoán de Caaveiro. Para que os seus restos descansen en paz baixo terra e non queden abandonados no mar.

Porque Didacus Roderici está condenado a morte. O seu destino non é a forca, senón unha forma moito máis cruel e espectacular de rematar ca súa vida para facelo pagar polo que fixo. O fillo de Rodrigo González, un prestamista ben situado na escala de poder da zona, será metido nun saco e lanzado ao mar. Un castigo exemplarizante e terrible. Unha forma non só de matalo causándolle a máxima dor. Senón que tamén implica deixar o seu corpo á sorte das profundidades do mar, un universo descoñecido e temido na Galicia do século XIII.

Publicidade

Inspiración romana

Non sabemos se o abade de Caaveiro atendeu o rogo e recuperou das augas o corpo do seu irmán despois de ser axustizado. Quen si rescatou a Didacus para que a súa historia chegase aos nosos días foi Abel de Lorenzo, doutor en Historia Medieval pola Universidade de Santiago de Compostela (USC), que na actualidade exerce como investigador na Université Paris 1 Panthéon-Sorbonne. O seu traballo céntrase na xustiza e as formas de castigo nas sociedades da alta idade media no noroeste da península. Unha época na que o dereito aínda continuaba influído polos anos do Imperio Romano.

“Trátase da reactivación dun castigo da época romana, un castigo que case nunca practican pero que coñecen. É como unha peza de museo, unha curiosidade da Roma que fai castigos esaxerados e impresionantes”, sinala Abel de Lorenzo, que recuperou a historia de Didacus Roderici grazas ao seu testamento, a proba documental máis antiga achada na península para este tipo de mortes por afogamento.

Publicidade

O castigo para o irmán do abade do mosteiro de Caaveiro está inspirado no poena cullei ou pena do saco. Así se castigaba na lei romana ás persoas que cometían un parricidio. O culpable era metido nunha bolsa de coiro, ás veces, acompañado de animais como serpes, cans ou monos. Despois, era lanzado á auga para que afogase. A influencia inspiradora do Dereito Romano chegaba aos días da corte de Alfonso IX. “É unha pena a executar dunha forma impresionante e impactante, que ten que ver con recuperar esas pezas de museo legais”, engade o investigador galego asentado en París.

Porque o dereito daqueles anos nos que Galicia estaba baixo a coroa de León era variable. Non estaba definido que tipo de castigos aplicar a determinados delitos. Polo que as formas de pagar polo cometido bebían de influencias do pasado, como Roma, ou estranxeiras, como as que procedían de Francia, de onde chegou a morte por aforcamento.

O testamento do triste protagonista desta historia permite confirmar que este tipo de execucións eran postas en práctica e non eran simplemente esaxeracións dos cronistas. Tamén leva a pensar que buscaban para Didacus era un castigo que transcendese, que quedara na memoria da xente como forma de aviso, de exemplo. Sobre todo, entre aqueles que se achegaban á Corte. Unha proximidade ao poder que, como subliña Abel de Lorenzo, “ás veces queima”.

Os Sillobre

Porque Didacus Roderici non un simple campesiño ou artesán. Era alguén. Pertencía á familia Sillobre, como el mesmo se identifica no testamento legado ao seu irmán. Fillos de Rodrigo González, aínda que non eran elite, os Sillobre gozaban dunha boa posición na sociedade daquela zona do noroeste galego controlada polos mosteiros de Caaveiro e Monfero.

Didacus Roderici era un hominem regis, é dicir, un home próximo ao rei. Así o testemuña a súa participación nun proceso desenvolto en Celanova, moi lonxe do Sillobre da familia. O testamento do condenado lega a Caaveiro varias terras da familia que eran cobizadas polo mosteiro e, ao mesmo tempo, deixa outras propiedades para os seus descendentes. Sorprende, pois, que un castigo tan terrible como a morte por afogamento no mar non leve aparellado un castigo económico, permitindo ao reo que conserve as súas propiedades.

“A condena parece moi singular contra esta personaxe en relación ca familia, porque vemos que en anos posteriores, a familia segue exercendo o poder con normalidade, xestionando rendas e cuestións do mosteiro. Non hai unha condena xeral da familia, é particular. E tamén hai unha morte corporal que non implica a confiscación dos seus bens, que sería o máis típico. Estar cerca do poder pode queimar. E este tipo de castigos magníficos acostuman a ser normais”, destaca o investigador.

O mar: un terrible destino

O destino do corpo de Didacus tamén era unha forma de castigalo. Porque o abandono do corpo impedíndolle un lugar baixo a terra tamén é unha maneira de desprezar ao reo. Máis aínda se o destino e o mar nunha sociedade, a medieval, para que este medio era un gran descoñecido, lugar de criaturas terribles e abismais onde se cría que mesmo podería estar a entrada ao inferno.

“Como dicía o meu mestre Hermelindo Portela, o mar na alta idade media era o mar temido”, concreta Abel de Lorenzo, que subliña o temor que infrinxía na sociedade da época o mar como aquela “inmensidade descoñecida” que constituía “un universo” para os galegos da época. “Unha morte deste tipo e neste medio era bastante grave. E por iso estaba preocupado en que ía pasar co seu corpo”, engade o investigador, que cre que puido ser axustizado cun método de afogamento suxeito con cordas para afundilo no mar ca posibilidade de reflotalo unha vez morto.

Que fixo Didacus?

Pero, que feito abominable fixo que rematase desta forma? A de Didacus Roderici, para o investigador, aseméllase á historia de Josef K., o protagonista da novela O proceso de Franz Kafka. “Sabemos que hai un xuízo contra esta persoa pero non sabemos de que se lle acusa exactamente“, apunta.

O testamento, a declaración do condenado, a documentación ou a posición da familia e do mesmo Didacus permiten elucubrar que puido facer para merecer tal castigo, pero nunca o saberemos. “Hai unha ocultación, deliberada ou non, de que pasou”, conclúe Abel de Lorenzo, que confía en que Martino, o irmán de Didacus, atendese a súa súplica e recuperase o corpo do terrible océano para darlle sepultura nas terras do mosteiro de Caaveiro.

Referencia:  “Me quiere matar en el mar”: una ejecución por ahogamiento en Galicia (1220). (Publicado en Espacio Tiempo Y Forma. Serie III, Historia Medieval)