Os primeiros homininos ou parentes dos humanos modernos chegaron a Eurasia hai entre un e dous millóns de anos, pero a escaseza de xacementos arqueolóxicos desa época paleolítica dificultou coñecer de forma precisa cando ocorreu.
Neste contexto, o xacemento de Korolevo, localizado no oeste de Ucraína e un dos máis setentrionais do Paleolítico temperán, leva proporcionando artefactos, como ferramentas de pedra, desde a década de 1970.
Agora, un equipo internacional liderado polo arqueólogo e enxeñeiro Roman Garba da Academia das Ciencias da República Checa determinou a idade exacta dos sedimentos nos que se enterraron eses artefactos. Os resultados, presentados esta semana na revista Nature, sinalan que teñen unha antigüidade de 1,42 millóns de anos.
“Korolevo representa a primeira presenza de homininos datada con seguridade en Europa, e salva a distancia espacial e temporal entre o Cáucaso (hai uns 1,85-1,78 millóns de anos) e o suroeste de Europa (hai uns 1,2-1,1 millóns de anos)”, sinalan os autores.
Para este último dato tómase como referencia un artigo de 2008, publicado tamén en Nature, sobre a datación de ata 1,2 millóns de anos dunha mandíbula achada na Sima do Elefante de Atapuerca (Burgos), pero nese mesmo escenario atopáronse despois, en 2022, ósos da cara que poderían ser aínda máis antigos (entre 1,2 e 1,4 millóns de anos).
Roman Garba explica a SINC: “A proba máis antiga da presenza de homininos en Europa atopouse en Atapuerca, un xacemento impresionante cunha colección única de fósiles humanos, que seguen sendo os máis antigos de Europa. En Korolevo non temos ósos, pero si unha gran cantidade de ferramentas de pedra que indican a presenza humana (da especie Homo erectus) máis antiga coñecida en Europa”.
Datación con nucleidos cosmoxénicos
En calquera caso, os artefactos líticos do xacemento ucraíno teñen aproximadamente 1,42 millóns de anos, segundo a técnica de física nuclear aplicada que utilizaron os autores para coñecer a súa idade: “Utilizamos métodos de datación de enterramento mediante nucleidos cosmoxénicos que poden datar rocas con ata cinco millóns de anos de antigüidade”, apunta Garba.
“No xacemento de Korolevo —engade—, medimos especificamente as concentracións dos nucleidos berilio-10 e aluminio-26, cunhas vidas medias diferentes (1,39 millóns de anos e 708 mil anos, respectivamente). Fórmanse no cuarzo cando está na superficie debido á radiación cosmoxénica procedente do espazo, pero empezan a decaer cando quedan enterrados no chan. A relación entre ambos varía en función do tempo que os clastos (sedimentos) estivesen enterrados baixo a superficie. Por tanto, podemos utilizala para calcular a súa idade desde que foron enterrados”.
Viaxes en períodos interglaciares
Os autores tamén estudaron a idoneidade do hábitat nos últimos dous millóns de anos e suxiren que os primeiros homininos probablemente aproveitaron os períodos interglaciares máis cálidos para colonizar lugares de maior latitude e relativamente máis continentais, como Korolevo.
Como este territorio ocupa un espazo xeográfico clave entre o Cáucaso e o suroeste de Europa, que se sabe foron ocupados polos primeiros europeos hai uns 1,8 millóns e 1,2 millóns de anos, respectivamente, os autores conclúen que a datación o sitúa nun punto intermedio, tanto temporal como espacialmente.
Isto apoia unha hipótese longamente sostida, pero ata o de agora non demostrada, segundo a cal Europa foi colonizada polos seus primeiros poboadores de leste a oeste.
O estudo é significativo en varios sentidos, segundo Garba: “Á parte de satisfacer a curiosidade humana xeral sobre a nosa historia e as nosas orixes, cambia a visión dos roteiros de dispersión dos primeiros europeos e completa a peza que faltaba no mosaico do que sabemos sobre a historia do primeiro poboamento de Europa”.
“Achega unha importante contribución ás escasísimas probas da ocupación dos primeiros homininos en Europa e apoia a hipótese de que os primeiros humanos entraron en Europa polo leste ou o sueste —subliña—. Aínda queda moito por descubrir e estou bastante seguro de que aparecerán xacementos máis antigos, probablemente nalgún lugar dos Balcáns”.
Respecto a que esta investigación se realizara nun país en guerra, comenta: “Korolevo está nunha zona relativamente segura de Ucraína, aínda que os permisos para traballar alí son complicados nas institucións de investigación do país. Estamos a planear novos traballos arqueolóxicos de campo neste importante xacemento, xa que existe un gran potencial para estudar os estratos máis novos”.
O equipo identificou sete períodos de ocupación humana nas súas distintas capas estratigráficas, aínda que se rexistraron polo menos nove culturas paleolíticas diferentes: desde hai 1,4 millóns de anos ata hai uns 30.000 anos. Os investigadores tamén queren estudar os artefactos líticos gardados no Museo de Arqueoloxía de Ucraína, dos que só un cuarto foron analizados.
“A dispoñibilidade de fondos é agora un obstáculo maior que a guerra”, recoñece Garba, cuxo grupo solicitou unha subvención do Consello Europeo de Investigación (ERC) para poder renovar os seus traballos en Korolevo.
Referencia: East-to-west human dispersal into Europe 1.4 million years ago (Publicado en Nature)
