Únete á nosa canle de Whatsapp
Non é o primeiro volcán que estuda o Ángeles Alvariño, pero si o primeiro que colle activo. O buque do Instituto Español de Oceanografía (IEO) que leva o nome da sobranceira científica ferrolá, fabricado nos estaleiros Armón de Vigo e con base neste porto desde a súa botadura, no ano 2012, xa traballou en varias campañas no Tagoro, o monte volcánico submarino que floreceu en El Hierro en 2011. E alí fixo parada antes de chegar, o domingo 18 de outubro, a La Palma, para recoller datos sobre os efectos no medio mariño da coada do volcán de Cumbre Vieja, na illa de La Palma.
O Ángeles Alvariño chegou ao litoral palmero tomando o relevo do seu ‘xemelgo’, o Ramón Margalef, que presenciou e rexistrou a chegada da lava ao mar a finais de setembro. Está previsto que, en principio, permanezan ata este 30 de outubro na zona. A bordo, un equipo de 13 científicos expertos en microbioloxía, física, química e oceanografía, que abordan desde diversas perspectivas un fenómeno que para a oceanografía en España apenas conta co precedente de El Hierro.
Teñen dúas liñas de traballo principais, segundo explica a GCiencia o xeólogo mariño Juan Tomás Vázquez, un dos investigadores a bordo do buque. “Por unha banda, estamos monitorando as coadas que están chegando ao mar para ver como está cambiando o fondo submariño desde o punto de vista xeomorfolóxico”. E por outra, o equipo de investigadores está a avaliar o grao de afección nos organismos que viven no fondo mariño, e que non teñen oportunidade de escapar da lava.
Este traballo é posible grazas ao vehículo ROV Liropus 2000, un dispositivo co que xa puideron observar de preto o Tagoro de El Hierro e que nos últimos meses acadou tamén relevancia mediática ao buscar no fondo mariño ás nenas asasinadas polo seu pai en Tenerife.
https://twitter.com/IEOoceanografia/status/1451892416160620548
O ROV tivo, de feito, un papel clave en días pasados nun dispositivo clave para a actividade na illa: o buque cisterna que levaba auga ás plantacións de plátano de Puerto Naos, por mor da rotura das tubaxes causada pola lava, perdeu unha ancoraxe durante unha manobra, que o vehículo a bordo do Ángeles Alvariño localizou e recuperou o aparello que caera por un canón submarino a máis de 130 metros de profundidade.
Un traballo ininterrompido
O Ángeles Alvariño, como é habitual nos buques oceanográficos, ten unha actividade ininterrompida, e científicos, técnicos e tripulación organízanse por quendas para cumprir cos obxectivos da campaña 24 horas ao día. Durante o día realízanse as mostraxes de auga mediante o uso dunha roseta oceanográfica que permite obter mostras a diferentes profundidades, así como medir algúns parámetros de forma continua grazas a diversos sensores.
Por outra banda, durante a noite, levarán a cabo os traballos para a caracterización fisiográfica, morfolóxica e estrutural dos fondos mariños mediante o uso das ecosondas do buque. “Estes estudos con ecosondas permitirán identificar estruturas de deformación como fallas, rifts volcánicos ou abombamentos; focos de emisión hidrotermal no fondo; ou depósitos suxeitos a movementos gravitacionales como avalanchas e esvaramentos, entre outros”, contaba o propio Vázquez en días pasados en declaracións recolldas polo propio IEO.
A análise das mostras permitirá identificar posibles anomalías físico-químicas na auga ou cambios nas comunidades planctónicas producidas pola coada, as cinzas ou emisións hidrotermais submarinas. Ademais, en colaboración directa co IGME-CSIC, estanse a analizar as cinzas volcánicas en toda a columna de auga para estudar a lixiviación de metais e outros compostos na auga de mar.
Tal e como destaca Vázquez, “estudar un proceso volcánico activo é unha das cousas máis interesantes que pode facer un investigador. Ver como todo cambia continuamente, como medra un novo territorio, como muda a xeomorfoloxía do fondo… é moi interesante”. Do observado nestas semanas, Vázquez quédase co momento no que o ROV detectou “as estruturas que se coñecen como almofadas, que sabiamos que se podían dar, pero cando as vimos foi moi salientable”.
Tubos de lava baixo o mar e restos ata a 360 metros de profundidade
O que está a observar o buque oceanográfico dá conta da magnitude do volume de lava emitido polo volcán. “As 34 hectáreas que saen sobre a superficie cubriron a cota de entre 30 e 40 metros de profundidade”, explica Vázquez. “En profundidade, o que vemos é que as coadas chegaron ata os 120 metros de profundidade, pero outros fragmentos chegan máis profundo. Ata 250 metros de profundidade temos espesores de 10 metros e progresivamente fanse máis escasos ata 350-360 metros”.
Ademais, a coada segue avanzando por algúns canóns submarinos ao bordo da plataforma continental, situada a uns 700 metros da costa, enchéndoos e cubrindo estas zonas. Sobre a posibilidade dun derrubamento do delta ao cubrir a plataforma, Juan Tomás Vázquez apunta que todo dependerá de se continúa chegando material, aínda que se cre que non van ser derrubamentos notorios, senón deslizamentos puntuais, probablemente submarinos.
Un dos detalles que están a observar nos últimos días é unha achega submarina: tubos de lava que discorren baixo a superficie solidificada, directamente desde o cono do volcán ata o fondo do mar.
Algunas imágenes submarinas del delta de lava tomadas por el ROV Liropus 2000 del @IEOoceanografia @CSIC #lapalma a bordo del buque oceanográfico #angelesalvariño @francis_perez00 pic.twitter.com/iw9cc92G95
— Eugenio Fraile (@EugenioFraile) October 21, 2021
O ecosistema mariño, “arrasado” ata os 120 metros
O impacto nos organismos bentónicos está a ser “drástico”, segundo Vázquez. “Neses primeiros 120 metros está todo arrasado, e onde chegou a coada non queda nada”. Noutras áreas hai unha especie de “illas”, nas que se mesturan fragmentos de coadas con rochas antigas, onde “segue habendo corais, crustáceos, lagostas”, pero a área está moi afectada, “non só pola coada, senón tamén polas cinzas e pola hialoclastita, un sedimento froito do arrefriamento rápido da lava, que se converte en vidro e se fragmenta en partículas milimétricas”.
A erupción de La Palma está a causar na illa unha destrución sen precedentes nos últimos séculos. Porén, no que atinxe ao medio mariño, o dano é sensiblemente menor ao de El Hierro, canto menos ata o de agora. “Aquela erupción durou cinco meses e os cambios no mar foron moito máis importantes; hai que ter en conta que onde había un canón elevouse un edificio de 300 metros de altura”, lembra o xeólogo do IEO. Destaca, ademais, que “o ecosistema sufriu moitísimo, con importantes anomalías de pH, cambios de temperatura de ata 30º e unha destrución moi grande dos organismos bentónicos”.
No caso de La Palma, “o impacto está a ser máis local, hai lixeiros cambios no pH e na temperatura, pero non tan fortes. Os danos son, sobre todo, no hábitat bentónico, pero os organismos que teñen capacidade para moverse poden escapar”. Conclúe Vázquez que “o fondo tardará máis tempo en recuperarse, pero unha vez finalice a erupción, a situación irase normalizando”.
