Un espectacular acceso acompañado por carballos e arces brancos (falsos plátanos) lévanos ás portas do considerado primeiro pazo de Galicia: as Torres do Allo, no municipio de Zas (provincia da Coruña), unha casa señorial cuxa orixe se remonta a finais do século XV ou principios do XVI. Atrás quedan as fortalezas e castelos medievais do Reino de Galicia, ata entón residencia e símbolo do poder nobiliario local.
O pazo está ligado á familia Riobóo desde a súa orixe ata que foi vendido polos seus propietarios en 1998 á Deputación da Coruña que o adquiriu nun penoso estado de conservación. O seu declive comezara en 1950 ao quedar deshabitado.
Declarado Ben de Interese Cultural (BIC) en 1999 foi aberto ao público en 2005 como Museo e Centro de Información e Recursos Patrimoniais, polo que aos seus valores arquitectónicos, históricos e artísticos suma unha ampla e didáctica exposición da cultura, artesanía e etnografía da comarca.
Os Riobóo comezaron a súa andanza como gran casa nobiliaria en 1456 cando Berenguela Sánchez de Moscoso, filla do conde Altamira, casa con Gómes De Riobóo Vilardefrancos, o xefe de servizo e home de confianza do conde (o seu “ ayo”). De aquí derivaría o nome do pazo, teoría que rivaliza coa que sostén que o topónimo ten a súa orixe na palabra latina “angelus”, en alusión ao meandro que o río Grande fai nesta zona delimitando as súas terras.
Será o seu fillo, Alonso Gomes Riobóo Vilardefrancos, o primeiro que ostente o título de “Señor do Allo”. Baixo a súa dirección e a do seu sucesor constrúense a casa do Allo e a chamada Torre Viexa (Torre Norte), de estilo gótico tardío, obras que finalizan en 1512. Arrinca aquí a historia dun edificio señorial que serviu de inspiración para os futuros pazos galegos.
Non é ata case dous séculos despois cando Antonio Gómes de Riobóo -cuxo patrimonio e status mellora substancialmente ao casar en 1644 coa herdeira da Casa de Cabana, María dás Seixas e Losada- acomete a reforma da Torre Viexa e a construción do corpo central do pazo, con fachada renacentista. Nela traballaron canteiros da Escola de Egás, cuxos arquitectos deseñaron o Hospital Real de Santiago de Compostela (hoxe Hostal dos Reis Católicos) ao que evoca.
O seu herdeiro segue adiante co proxecto e, dacabalo dos séculos XVII e XVIII, afronta a construción da Torre Nueba (Torre Sur), procurando a continuidade estética da primeira torre.
Desta época datan tamén construcións anexas aínda existentes: hórreos, alpendres, as casas do Curro (para os colonos), o pombal, un xardín barroco – do que sobrevive un abeto de Vancouver de 20 metros de altura-, muíños, fontes como da de San Ramón ou a do Gallo, etc. Non hai que esquecer que un pazo non era só a residencia dunha familia poderosa, se non tamén o epicentro dunha organización social. As súas terras eran traballadas por campesiños sobre os que tiñan dereitos tributarios e mesmo xurisdicionais.
Do seu xardín barroco gozou, sen dúbida, o naturalista e impulsor da primeira Historia Natural de Galicia, Víctor López Seoane, quen casado con Francisca de Riobóo e Álvarez viviu nas Torres do Allo desde 1870 a 1900. De prestixio internacional, era membro da Sociedade Entomológica de Francia e se carteaba con Darwin. Crese que foi el quen mandou plantar os carballos e arces brancos que marcan, aínda hoxe en día, o camiño de entrada á casa.
Todo pazo ten capela, un dos elementos que o definen e a das Torres do Allo, dedicada a San Pedro, data do século XVI. Unha imaxe do santo dános a benvida desde o retablo da porta principal. A igrexa de San Pedro ten un atípico campanario lateral e conta con variados detalles arquitectónicos e artísticos de gran valor que a fan única. En 1989 foi restaurada polo que loce en todo o seu esplendor.
O Pazo das Torres do Allo está infestado de detalles artístico-ornamentais que resaltan a grandeza desta xoia arquitectónica e axudan a escribir a súa historia: escudos de armas, ménsulas, xanelas, arcos, gárgolas, santeiras, dinteis…
Ademais do emblemático pazo das Torres do Allo, o municipio de Zas posúe un amplo e variado patrimonio que inclúe exemplos do pasado megalítico (Arca da Piosa) ou do romano (ponte de Brandomil); un rosario de cruceiros, muíños, igrexas e pazos ou un interesante Museo do Liño que recuperou o proceso artesanal de outrora para a obtención desta prezada fibra. Con todo este patrimonio etnográfico e cultural non debe obviar a riqueza natural da zona con espazos únicos como a carballeira de Baio e a súa Pedra Vixía ou o Pico de Meda que, a 566 metros de altura, eríxese como un miradoiro privilexiado sobre o val de Soneira e desde onde pode avistarse o Atlántico.
A tener en cuenta:
