Únete á nosa canle de Whatsapp
A preocupación pola expansión do virus da gripe aviaria H5N1 foi crecendo nos últimos meses.
Cada vez íllase de máis aves, de distinto tipo e de forma masiva, durante máis tempo, fóra de tempada, cunha maior extensión xeográfica. Ademais, cada vez íllase en máis especies de mamíferos diferentes, e empezou a multiplicarse e transmitirse entre algúns deles, como visóns e leóns mariños.
En humanos, con todo, os casos foron moi esporádicos ata o momento. O primeiro deles ocorreu en 1999, en China, e desde entón describíronse ao redor de 900 casos humanos, sempre en persoas que traballan en granxas avícolas ou manipulan aves. Este virus non é transmisible entre humanos. Con todo, a letalidade do virus en humanos é moi alta, podendo chegar ao 50%.
Para que o virus da gripe aviaria H5N1 acabase sendo pandémico debería mellorar a súa capacidade para transmitirse por vía aérea entre mamíferos, adquirir maior destreza á hora de meterse dentro das células humanas e multiplicarse no seu interior, e ademais debería ser capaz de evadir o sistema inmunitario humano.
A primeira vista, parecen demasiados cambios ao mesmo tempo para estar preocupados. Pero vexamos que din as investigacións sobre o asunto.
En furóns si se conseguiu o contaxio por vía aérea
En primeiro lugar, para que o H5N1 xere unha pandemia se necesitan mutacións que fagan ao virus máis transmisible por vía aérea entre mamíferos.
Neste sentido, fai xa máis dunha década publicáronse un par de artigos sobre a creación de cepas mutantes do virus H5N1 con capacidade para transmitirse entre furóns por vía aérea. Nun deles, publicado en Nature, os investigadores construíron unha quimera: un novo virus mestura de sete xenes do virus da gripe humana H1N1 A/California/04/2009 e o xene da hemaglutinina, a chave para entrar ás células, dun mutante do virus da gripe aviaria H5N1 A/Vietnam/1203/2004.
Previamente obtiveran varios mutantes do virus H5N1 con modificacións no xene da hemaglutinina para mellorar a súa estabilidade e facilitar que se unise aos receptores celulares humanos e se replicase mellor en células humanas. Por tanto, este novo virus recombinante levaba todos os xenes dun virus da gripe humana H1N1 excepto o da hemaglutinina, que proviña do virus H5N1.
Para demostrar se este novo virus se transmitía polo aire, empregáronse furóns. Os furóns úsanse como modelo animal de experimentación porque son susceptibles á infección con virus da gripe humana e de aves, e desenvolven unha gripe moi similar á nosa.
Para o experimento, colocaron en gaiolas próximas furóns sans xunto con furóns infectados cos novos virus. Ao cabo duns días puideron confirmar a infección e a presenza de virus nos furóns sans, demostrando que se transmitiu polo aire. Os investigadores concluíron que bastaría con catro modificacións na hemaglutinina H5 para permitir a trasmisión a través do aire en furóns.
Noutro traballo publicado en Science, en vez de construír un novo virus quimera por recombinación, os investigadores modificaron xeneticamente o virus H5N1 (en concreto a cepa A/Indonesia/5/2005 illada de humanos) mediante técnicas de mutaxénese dirixida. Posteriormente sometérona a varios pases secuenciais entre furóns. Tras os pases, o virus adquiriu as mutacións necesarias que lle permitiron transmitirse entre os furóns vía aérea.
Neste caso, os virus tiñan catro mutacións no xene da hemaglutinina e unha no xene da ARN polimerasa 2 (PB2), o que demostraba que con só 5 mutacións o virus H5N1 podía facerse transmisible vía aérea entre furóns. E todo sen necesidade de recombinación entre virus: só con mecanismos de mutación.
En ambos os traballos concluíase tamén que os novos virus, a pesar de ser facilmente transmisibles, non eran virulentos para os animais, e ningún dos furóns faleceu.
Esto confirma que transmisibilidade e virulencia son cousas moi diferentes e que o virus se pode facer máis transmisible, pero eso non significa que sexa máis virulento, e viceversa.
Perfeccionando a entrada ás células
Ademais destas mutacións, serían necesarias mutacións que fagan que o virus entre no interior das células humanas con facilidade.
O virus da gripe entra nas células humanas ao unirse a hemaglutinina da superficie do virus co receptor celular, en concreto o alfa 2-6 ácido siálico nas membranas das células. No caso das células de aves receptor do virus é o alfa 2-3 ácido siálico. Por iso, os virus de aves non entran de forma eficaz nas células humanas.
Con todo, sábese que polo menos un par de mutacións na hemaglutinina do virus, nas posicións Q226L e G228S, facilitan a unión do H5N1 co receptor humano.
Non acaban aquí os cambios. Atopouse, por exemplo, que o virus H5N1 illado de mamíferos ten unha mutación no xene PB2 da RNA polimerasa, en concreto a mutación E627K (unha substitución de glutámico pola lisina na posición 627). Este cambio parece que fai que o virus se multiplique mellor no interior das células de mamíferos.
Esta mutación atopouse en mostras do virus en raposos infectados nos Países Baixos a fins de 2021 e principios de 2022, e nunha foca de Nova Inglaterra o ano pasado.
De forma similar, en outubro de 2022 detectouse en Galicia un brote de H5N1 nunha granxa de visóns e houbo que sacrificar preto de 50 000 animais. O virus presentaba tamén unha mutación no mesmo xene da polimerasa PB2, pero noutra posición, o que podería facilitar a súa replicación en mamíferos.
Evadir ao sistema inmunitario
Por último, sábese que hai unha proteína intracelular con función antiviral, a MxA, que detecta a proteína NP do virus e activa o sistema inmunitario contra o virus da gripe. Por eso, sería preciso que o xene da proteína NP mutase para evadir o sistema inmunitario humano.
Que ocorra toda esta combinación correcta de varias mutacións non é nada fácil, pero tampouco é imposible.
O virus H5N1 vénnos “avisando” desde hai tempo, vénse achegando cada vez máis. O feito de que cada vez se aisle de máis especies de mamíferos e se empece a transmitir entre eles non é unha boa noticia. Porque cantas máis veces ocorra máis posibilidades hai de que se produzan os cambios que necesita para afectar a humanos de forma masiva.
Unha das especies de mamíferos que preocupa que se infecte por este virus é o porco. As células do porco teñen receptores na súa superficie para o virus da gripe humana (alfa 2-6 ácido siálico) e para o da gripe aviaria (alfa 2-3 ácido siálico). Esto significa que os porcos son susceptibles de ser infectados por ambos os tipos de virus.
Por eso, os porcos actúan como “tubos de ensaio” onde poden entrar e mesturarse ambos os tipos de virus. A infección de porcos co H5N1 podería facilitar a mutación e recombinación do virus e o seu posible “salto” ao ser humano. Por iso é polo que as granxas de porcos deben vixiarse moi de cerca.
