O noso corpo está formado por células especializadas en funcións específicas. Así, diferentes tipos celulares agrúpanse para formar os órganos, que á súa vez se organizan para manternos vivos. Neste proceso, as células nai adultas están listas para substituír ás células que morren, asegurando que os órganos continúen funcionando ao longo da vida.
A nosa existencia depende do esforzo de cada unha das células para adaptarse ás condicións nas que vivimos. Realizan a súa función a pesar das dificultades variables ás que se enfronta o organismo humano: os cambios de temperatura ambiental, a exposición a fumes e raios UV ou a inxesta de produtos nocivos como o alcol ou o exceso de graxas na dieta. Todo iso é prexudicial para calquera forma de vida.
Células que contaxian decrepitude ás súas veciñas
Cando as nosas células comezan a acumular substancias que non lles permiten realizar as súas funcións de maneira óptima, poden desaparecer, e fano a través dun mecanismo que se chama apoptosis. Pero tamén contan coa opción de non morrer, e é entón cando entran na chamada senescencia.
Mediante este proceso, as células producen substancias que inducen a entrar á súa vez en senescencia ás células veciñas mediante un proceso chamado paracrino. Fano producindo e segregando vesículas extracelulares, que son unhas partículas que conteñen moléculas como o ARN e as proteínas.
Ademais de envellecer ás células próximas, as células senescentes crean un ambiente inflamatorio arredor de si mesmas. Este ambiente atrae moléculas doutras zonas do corpo, aumentando o estrés das células envellecidas e reducindo as súas posibilidades de recuperación. Ao cabo, a senescencia celular debilita o noso corpo e vólveo máis propicio a desenvolver enfermidades asociadas ao envellecemento, como a artrose e as doenzas coronarias.
Armas químicas contra a ‘senescencia’
Descubríronse moitas substancias –chamadas senolíticas– que poden matar as células senescentes e outras capaces de reverter o seu envellecemento e facelas rexuvenecer –as substancias senomórficas–. Actualmente, os investigadores que traballan en cancro están a usar estes coñecementos para envellecer ás células canceríxenas e, a continuación, empregar senolíticos que acaben con elas.
No Grupo de Terapia Celular e Medicina Rexenerativa do CICA (Universidade da Coruña) estamos a explorar novas vías para deter e reverter os danos producidos polas células senescentes. Para iso, utilizamos células nai adultas extraídas de cordóns umbilicais que proceden de mulleres ás que se lles practicou unha cesárea para dar a luz aos seus bebés, sempre despois de darnos o seu consentimento e pasar os comités éticos correspondentes.
Concretamente, a nosa estratexia consiste en modificar esas células nai adultas para que non produzan miR21, unha molécula moi abundante nas células senescentes con efectos inflamatorios.
No noso último artigo demostramos que as inxeccións de células nai con miR21 reducido en articulacións de animais afectados de artrose producían melloras na cartilaxe articular, tecido imprescindible para a mobilidade da articulación. Ademais, a inflamación desta reducíase dunha maneira significativa.
Adicionalmente, tratamos a artrose dos xeonllos dos animais coas vesículas extracelulares extraídas das células nai modificadas. Así comprobamos que os xeonllos destes animais melloraban mesmo máis que cando as tratabamos coas células nai adultas.
Un prometedor potencial terapéutico
A tradución destes achados a aplicacións clínicas concretas aínda afronta diversos desafíos. A produción e purificación de vesículas extracelulares a grande escala, a estandarización das doses e a comprensión completa dos seus mecanismos de acción requiren máis investigación. Con todo, os estudos preclínicos son alentadores e sentaron as bases para ensaios clínicos nun futuro próximo.
Unha área prometedora é o tratamento de enfermidades cardiovasculares, xa que as vesículas extracelulares poderían mellorar a función cardíaca e reducir o dano no tecido producido por un infarto.
Tamén poderían empregarse para combater o cancro. Dado que as células senescentes poden promover o crecemento tumoral, o emprego de vesículas extracelulares senolíticas sería capaz de complementar as terapias oncolóxicas tradicionais, eliminando as células envellecidas que contribúen á progresión dos tumores.
En definitiva, as vesículas extracelulares teñen un gran potencial como axentes senomórficos e senolíticos. Aínda estamos nas primeiras etapas de comprender completamente as súas capacidades e aplicacións, mais a investigación actual suxire que poderían ofrecer novas estratexias para combater o envellecemento e as enfermidades relacionadas coa idade. É probable que vexamos un crecemento significativo no uso terapéutico destas partículas, abrindo novas vías para mellorar a saúde e a lonxevidade humanas.
*Sobre os autores:
Juan Antonio Fafian Labora é Investigador Ramón y Cajal na Área de Anatomía e Embrioloxía da Facultae de Ciencias da Saúde, investigador no Centro Interdisciplinar de Química e Bioloxia (CICA) e no Instituto de Investigación Biomédica da Coruña (INIBIC), ambos pertencentes á Universidade da Coruña.
María del Carmen Arufe Gonda é Profesora titular na Área de Anatomía e Embrioloxía da Facultae de Ciencias da Saúde, investigador no Centro Interdisciplinar de Química e Bioloxia (CICA) e no Instituto de Investigación Biomédica da Coruña (INIBIC), ambos pertencentes á Universidade da Coruña.
*Cláusula de divulgación: as persoas asinantes non son asalariadas, nin consultoras, nin posúen accións, nin reciben financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declararon carecer de vínculos relevantes máis aló do cargo académico citado con anterioridade.
