O ano 2018, o director xeral da Organización Mundial da Saúde (OMS), Tedros A. Ghebreyesus, fixo un chamamento mundial para conseguir eliminar o cancro de colo de útero (CCU), considerado un verdadeiro problema de saúde pública.
Estratexia para acabar co cancro de colo uterino
En agosto do 2020, a OMS aprobou a estratexia para alcanzar a eliminación desta neoplasia. Esta estratexia propón que no ano 2030 todos os países do mundo alcancen coberturas de vacinación fronte ao virus do papiloma humano (VPH) por encima do 90% en nenas ata os 15 anos. Este é o virus que desencadea o posterior cancro.
Ademais, tamén expón que o 70% das mulleres fosen cribadas polo menos dúas veces cunha proba de alta capacidade de detección (entre os 35 e os 45 anos) e que o 90% das mulleres cunha lesión premaligna ou maligna no colo uterino reciban o tratamento adecuado. Alcanzar estes obxectivos permitiría eliminar o CCU ao longo deste século.
Sabemos que conseguir a vacinación do 90% as adolescentes sería unha medida suficiente para eliminar este cancro, aínda que necesitariamos moitos anos máis para alcanzar os tres obxectivos. É por iso polo que a vacinación sistemática da adolescentes fronte ao virus considérase, actualmente, a intervención máis eficaz e efectiva para o control da infección e a prevención de gran parte da carga de enfermidade asociada á mesma.
Seguridade e eficacia da vacina
A vacina contra o VPH demostrou ser segura e moi eficaz na prevención das infeccións producidas polos diferentes tipos de VPH incluídos nas vacinas. Tamén para as lesións precancerosas de colo uterino, vaxina, vulva e ano asociadas ás devanditas infeccións e as verrugas anoxenitais.
Esta protección é especialmente elevada se a vacina se administra en adolescentes, antes das súas primeiras relacións sexuais e, por tanto, antes da exposición ao virus.
Ata xuño do 2020, o 55% dos países a nivel mundial incorporaran a vacina fronte ao VPH nos seus programas de vacinación infantil. Con todo, a cobertura para a pauta completa de vacinación non alcanzaba o 20%. Ademais, ata a data, 42 países incluíron tamén a vacinación sistemática a nenos da mesma idade.
A vacina é eficaz para previr o cancro
Aínda que ata o de agora a literatura publicada poñía de manifesto de forma incontestable a eficacia e a efectividade das vacinas para previr as lesións premalignas secundarias á infección polo VPH, recentemente publicáronse novos datos en relación á prevención do CCU.
O pasado 2020 publicouse o primeiro estudo, levado a cabo en Suecia, que mostraba o beneficio das vacinas para diminuír a incidencia de CCU en mulleres vacinadas antes dos 30 anos. Este estudo mostraba, por primeira vez, a efectividade da vacina fronte ao VPH na prevención do cancro. A redución do risco de CCU achada no devandito traballo foi do 88% en mulleres vacinadas antes dos 17 anos, do 64% en mulleres vacinadas antes dos 20 anos e do 53% en mulleres vacinadas entre 17 e 30 anos.
Estes resultados poñían de manifesto dous feitos importantes. Por unha lado, que o impacto da vacina fronte ao VPH é maior canto menor é a idade de vacinación. Por outro, que o beneficio da vacinación para a muller é evidente incluso cando a vacina se administra máis aló da adolescencia.
Ademais, no último ano publicáronse varios traballos que mostran a redución do CCU en mulleres vacinadas fronte ao VPH en países como Holanda, Inglaterra e Estados Unidos.
As mulleres adultas, poden vacinarse tamén?
En mulleres adultas, a recomendación de vacinación débese facer de forma individualizada e en base a unha decisión entre profesionais da medicina e pacientes. Ante as evidencias do beneficio da vacinación en mulleres maiores de 26 anos, as diferentes sociedades científicas apuntan que esta posibilidade debe exporse a todas as mulleres independentemente do status VPH e de que a muller se tratara por lesións relacionadas con esta infección.
A vacinación en mulleres tratadas por unha lesión premaligna do colo uterino demostrou diminuír o risco de novas lesións postratamento entre un 48 e un 63%. Así mesmo, redúceo nun 40,5% naquelas que foron tratadas por lesións vulvares.
En definitiva, o beneficio da vacina contra o VPH en mulleres tratadas é evidente. Especialmente, naquelas que eliminan o VPH tras o tratamento, pero tamén se observa, aínda que en menor medida, nas mulleres con infección persistente tras o tratamento.
A vacinación da muller adulta podería, ademais, ter un papel na eliminación do cancro de colo de útero. Recentemente publicouse un traballo en Suecia que suxire que a transmisión do VPH recaería nas mulleres ata os 30 anos e que, por iso, estender a vacinación ata esta idade permitiría bloquear a extensión da infección VPH e, por tanto, aceleraría a súa eliminación.
Este novo concepto remarca a importancia da vacinación en mulleres máis aló da adolescencia, non só como ferramenta de protección individual senón tamén colectiva aliñada co obxectivo mundial da eliminación do cancro de colo de útero.
*Marta del Pino é profesora asociada e consultora na Unidad de Ginecología Oncológica do Hospital Clínico de Barcelona. Universitat de Barcelona.
Cláusula de divulgación: Marta del pino recibe fondos do Instituto de Salud Carlos III por proxectos de investigación competitivos. Ela foi conselleira ocasional de Merck Sharp and Dohme (MSD).
