As cidades son un dos paradigmas na procura da sustentabilidade do planeta. Nelas vive máis do 50% da poboación mundial, consomen de forma directa e indirecta o 75% dos recursos naturais, xeran o 50% dos residuos e emiten o 50% dos gases de efecto invernadoiro (Figura 1).
É importante redeseñar e cambiar as cidades cara a unha maior sustentabilidade. Para iso, é necesario realizar un bo diagnóstico do punto de partida en cada caso. Para ese efecto existen diversas clasificacións que caracterizan “a mellor cidade ou país para vivir” a partir de diferentes metodoloxías que inclúen unha inxente cantidade de indicadores socioeconómicos e ambientais cuxa ponderación varía en función de cada unha das clasificacións consideradas:
- Índice de habitabilidade (Global Liveability Index). Examina 140 cidades de todo o mundo, analizando máis de 30 factores cualitativos e cuantitativos en cinco categorías (estabilidade, sanidade, cultura e medio ambiente, educación e infraestruturas).
- Mellores cidades (World’ s Best Cities). A súa meta é categorizar o perfil das grandes cidades a partir da opinión de visitantes, investidores e residentes. O seu resultado se correlaciona en gran medida cos polos turísticos mundiais. Así, entre as 10 primeiras estarían: Londres, Nueva York, París, Moscova, Tokio, Dubai, Singapur, Barcelona, Los Ángeles e Madrid.
- Ranking de cidades para expatriados (Expat City Ranking). Categorízanse os mellores países para vivir e traballar no estranxeiro. O espazo iberoamericano sitúa un bo número de países nos 20 primeiros postos: México (2º), Costa Rica (3º), Portugal (5º), Ecuador (8º), Colombia (9º), España (16º) e Panamá (19º).
- Ranking Global de Calidade de vida. Avalía 10 categorías e 39 subcategorías, de contexto económico, político, social, ambiental e cultural. As dez primeiras posicións serían para Viena, Zúric, Vancouver, Munich, Auckland, Dusseldorf, Frankfurt, Copenhague, Xenebra e Basilea.
Unha cuestión común a todos eles é a gran cantidade de datos a procesar para o seu cálculo. Iso fai que na época do big data, a información poida chegar a abafar e non permita que un organismo ou un cidadán do montón poida reproducir estes indicadores. Como contrapartida xorde a opción do small data, isto é, a partir dunha mínima cantidade de información póidase obter unha estimación sobre a descrición do sistema aforrando tempo e esforzo.
Estimar a sustentabilidade de maneira sinxela
Nun recente traballo publicado en Sustainable Cities and Society consideramos a opción de definir tres indicadores (un por cada eixe da sustentabilidade) que permitan estimar de forma sinxela e rápida a sustentabilidade das cidades onde vivimos ou das cidades que visitamos.
Para iso, partimos de máis de 100 indicadores que promoven institucións como a ONU e a UE. Deles, avaliamos e cuantificamos 38 (Figura 2). Ao aplicalos sobre 31 cidades españolas representativas de máis 50.000 habitantes, púidose establecer que os tres indicadores que debuxaban a imaxe máis aproximada (85 % de precisión na predición) sobre a sustentabilidade que se obtiña coa análise global foron:
- Eixe social: taxa de desemprego feminino. O desemprego feminino considérase un indicador de igualdade de xénero ao cuantificar a igualdade de oportunidades laborais entre homes e mulleres. Ademais, esta variable relaciónase proporcionalmente coa taxa de pobreza feminina, e un valor elevado deste indicador pode mesmo conducir ao risco de pobreza infantil. O limiar para partir do cal se pode considerar un bo punto de partida cara á sustentabilidade é posuír unha taxa menor ao 14 %.
- Eixe ambiental: xeración de residuos. A cantidade de residuos, en quilogramos, que un habitante da cidade xera nun ano debe ser menor de 423 kg. Este feito está directamente relacionado coa aposta pola economía circular (Figura 3). O transcendente é minimizar a xeración de residuos, pois implica:
- Repensar o noso modelo de consumo, axustando a adquisición dos bens de consumo ás necesidades reais, coa consecuente redución de materia e enerxía derivada da xeración, utilización e procesado de produtos;
- Loitar contra o cambio climático cunha menor emisión indirecta de gases de efecto invernadoiro;
- Reutilizar e reparar os bens de consumo, aumentando a súa vida útil.
Eixe económico: taxa de desemprego. Considerouse como a porcentaxe de persoas desempregadas con respecto ao total da poboación activa (poboación de 16 a 65 anos). É un dos indicadores económicos máis importantes, xa que reflicte de forma máis adecuada o benestar das familias que a actividade económica (por exemplo, o PIB). Neste caso o limiar da sustentabilidade situaríase nun valor menor ao 16%.
Datos do ano 2019 para diversas cidades
Na táboa que segue a este parágrafo achéganse valores dos tres indicadores considerados para diversas cidades e a súa comparación coa media da UE e de España no ano 2019. Estes parámetros están dispoñibles nas páxinas web de cada cidade, de institutos de estatística de cada país ou de organismos internacionais como o Banco Mundial.
As cidades deben camiñar sen pausa cara á maximización dos fluxos de materia e enerxía que utilizan. Por exemplo, fortalecendo as redes de reparación e multiuso (compartir) dos bens de consumo, fomentando unha mobilidade afastada do uso do automóbil individual como elemento principal, xerando parte dos alimentos (agricultura vertical), mellorando os sistemas de intercambio de enerxía e sendo capaces de producir unha parte do seu consumo (con illamento, enerxía xeotérmica, paneis solares…). Todo iso conducirá a unha minimización dos residuos directos e indirectos urbanos e a xeración de novos modelos de negocio.
*Gumersindo Feijoo Costa é catedrático de Enxeñaría Química na Universidade de Santiago de Compostela.
Cláusula de divulgación: Gumersindo Feijoo Costa non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis alá do cargo académico citado.
