Únete á nosa canle de Whatsapp
“Ola Alfredo, quero consultarche o caso de Asun, unha das nosas enfermeiras. Teño sospeitas fundadas de que se contaxiou con síntomas por Covid-19 durante a primeira onda desta pandemia. O mércores 20 de xaneiro recibiu a primeira dose de Comirnaty [a vacina de Pfizer] no centro de saúde. O xoves 21, ademais de dor e calor no punto de inxección, notou febre por encima de 38, dor muscular e articular, cefalea, fatiga, calafríos e dificultade para conciliar e manter o sono.
O test de antíxeno e PCR negativos fanme supoñer que estes síntomas, que persisten o venres 21 e dos que mellora o sábado 22, estando recuperada o domingo 23, son efectos non desexados da vacina. Polo que se sabe da vacina, podería pasar que coa segunda dose se produza unha reacción maior? É, neste caso, aconsellable, desde o teu coñecemento inmunolóxico, recibir a segunda dose da vacina?”
Isto foi o que me escribiu Fede, coordinador médico dun Centro de Atención Primaria en Burgos. Mensaxes como a de Fede recíbense decenas ao día, desde hai aproximadamente un mes. O mes no que se levan administrando as primeiras doses da vacina de Pfizer e Moderna para a Covid-19 baseada no ARN modificado. Pero tamén diariamente recibo outra consulta reiterada: Se xa pasei a Covid-19 con síntomas, teño que vacinarme?
Vacinación universal por grupos de prioridade
Ata o momento, a resposta da comunidade científica e das autoridades sanitarias a esta pregunta foi “si”. No prospecto de Comirnaty insístese en que todo o mundo debe vacinarse (pasase ou non pasase a enfermidade). Incluso a prestixiosa revista médica New England Journal of Medicine asegúrao de modo tallante nun artigo de preguntas e respostas frecuentes sobre as vacinas.
Tamén un artigo para desmentir bulos sobre vacinas publicado nesta mesma plataforma e asinado por expertos en diferentes áreas de coñecemento indica que é falso que non haxa que vacinarse por ter a enfermidade.
Pero volvamos co caso de Asun. Ao ser enfermeira nun centro de atención primaria, pedinlle a Fede que me pasase o histórico da súa seroloxía. Pasara varios tests rápidos de anticorpos. Estes test miden a presenza de anticorpos IgM e/ou IgG no soro dos pacientes.
Os primeiros anticorpos que se producen fronte a calquera infección son de tipo IgM. Posteriormente substitúense por IgG (ou IgA) que ten maior capacidade neutralizante (entre outras actividades biolóxicas). Vemos que no caso presentado produciuse IgG e conservouse ata unha semana previa á vacinación.
Evolución dos anticorpos de Asun
As evidencias que hai a favor dunha vacinación universal son as seguintes:
- Aínda que se pasou a enfermidade, os anticorpos naturais poden declinar co tempo e perder a súa capacidade de bloquear (neutralizar) ao virus.
- Hai evidencias preliminares de que a inmunidade xerada coas vacinas pode ser máis duradeira e enérxica que a natural (despois da infección).
Deberiamos repensar esta estratexia?
Claramente si. Polo menos nun momento –como o actual– no que non temos dispoñibilidade ilimitada de vacinas. Ademais, a terceira vacina en chegar a Europa (AstraZeneca) non debería administrarse a persoas maiores de 65 anos, por non estar suficientemente testada nesta franxa de idade.
Así se recolle na ficha da propia Axencia Europea do Medicamento, aínda que se indica a continuación que non se ve “contraindicación á súa administración, pois outras vacinas funcionaron ben nestas idades”. Pero esta suposición non debería rexer a pauta universidade, pois pola mesma razón non se está administrando ningunha das vacinas a menores, nos que non se probou aínda de modo suficiente.
Así que volvamos ao principio. Cando o sistema inmunitario responde por primeira vez a un axente infeccioso xera unhas células (chamados linfocitos T e B) que poñen en marcha mecanismos para aniquilar ao microbio, e deixan no noso sangue unhas poucas células con “memoria”.
De modo que se ese mesmo microbio repite a infección uns anos despois, atoparíase cun sistema inmunitario moito máis potente e eficaz para loitar contra el.
Nesta característica da memoria inmunitaria é na que se basean as vacinas. Pois son realmente “simulacros” nos que se forza ao sistema inmunitario a responder fronte a un suposto microbio.
Tras este “engano” xerado pola vacina, nosas defensas deixarán memoria circulante por se no futuro este microbio volve infectar. Así que si… entendeume. Se pasamos a infección real, nosas defensas deixarán circulando células de memoria e tamén anticorpos.
E a gran dúbida é durante canto tempo?
Neste momento non sabemos a duración que terá a inmunidade natural (inducida pola infección) nin a inmunidade artificial (inducida polas vacinas). Aínda que xa coñecemos os mínimos: 8 meses para a natural e 4 ou 5 meses para a artificial.
A inmunidade natural demostrou ser eficaz na inmensa maioría dos casos, pois apenas se produciron reinfeccións (e coa cantidade de virus circulando é esperable que estean a suceder miles de exposicións diarias en persoas que xa pasaron a enfermidade). Ademais, demostrouse que a infección produce unha inmunidade protectora en macacos aos que se lles volve a expoñer ao virus.
Funcionamento básico da resposta inmunitaria
Nun momento como este, no que non dispoñemos de doses de vacinas universais, parece razoable que aquelas persoas que pasasen a infección de modo sintomático e xerasen resposta inmunitaria non se vacinen.
Estamos a ver a persoas como Asun en quen se produce unha reacción á vacina moi intensa. Non lles administremos a segunda dose. Están inmunizadas xa. Mesmo se non tivesen anticorpos detectables, tamén o estarían grazas ás células de memoria, que poden en moi poucos días poñer en marcha a fabricación de novos anticorpos.
Non todo nas nosas defensas son anticorpos, non o esquezamos. A Sociedade Española de Inmunoloxía emitiu recentemente un comunicado posicionándose neste debate, apostando por non vacinar aos xa inmunizados menores de 60 anos (ver PDF).
Nestas situacións, hai que aplicar tamén criterios de prudencia e avaliar o risco/beneficio das decisións. Que entraña maior risco? Que unha persoa inmunizada perda o poder de neutralización dos seus anticorpos? Deixar sen vacinar a persoas anciás e outros grupos de risco como enfermos crónicos que aínda non pasaron a Covid-19 e non están inmunizados? Téñoo meridianamente claro: hai que aforrar doses dos xa inmunizados e protexer aos máis vulnerables. Non é o momento de dubidar dun dos mecanismos esenciais da resposta inmunitaria.
* Alfredo Corell Almuzara é catedrático de Inmunoloxía da Universidade de Valladolid.
Cláusula de divulgación: o autor non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declara carecer de vínculos relevantes alén do cargo académico citado.
