Únete á nosa canle de Whatsapp
Estaremos todos de acordo en que calquera froita, tanto un plátano como unha laranxa, é un alimento totalmente natural. Ata aquí non hai discusión. Con todo, a resposta á seguinte pregunta quizais non sexa tan unánime: que sexa natural implica que está libre de compostos químicos? Se alguén responde que si, equivócase.
A continuación móstrase unha listaxe dos principais (que non todos) compoñentes que presenta un plátano: auga, azucres (glicosa, fructosa, sacarosa e maltosa), amidón, fibra, E460, aminoácidos (ácido glutámico, ácido aspártico, leucina, alanina, triptófano, metionina), ácidos graxos (ácido palmítico, linolénico, linoleico, etc.), E300, E306 (tocoferol) e aromas entre os que se atopan o hexanoato de etilo, o acetato isoamilo, o acetato pentilo e o butanoato de etilo.
É certo que ningún destes compostos químicos foron engadidos á froita: forman parte da composición do plátano 100% natural. O que ocorre, sinxelamente, é que o plátano é unha suma de substancias químicas. De feito, calquera alimento natural está formado por innumerables compostos químicos. Algo que podemos xeneralizar afirmando que todo o que comemos é química.
Máis exemplos de que a comida é química? En ningunha cociña faltan cloruro sódico, usado como potenciador de sabor e un conservante ou edulcorante cuxa fórmula é C₁₂H₂₁Ou₁₁. Que traducidos á linguaxe cotiá non son máis que sal común e azucre de mesa, respectivamente.
Non todo o “natural” é sempre “saudable”
Estes sinxelos exemplos desmontan a idea de que a química se asocia só con termos prexudiciais para a saúde (velenoso, nocivo, drogas, pesticidas…). E pon en evidencia que “químico” non é nin moito menos antónimo de “natural”. A quimiofobia queda sen argumentos.
Outro erro habitual é confundir “natural” con “beneficioso por defecto”. Sen ir máis lonxe, inxerir algo tan aparentemente inocuo como a auga potable en exceso pode matarnos por intoxicación. O veleno máis potente que se coñece non se sintetiza no laboratorio senón que o produce de forma natural unha bacteria denominada Clotridium botulinum.
En canto ao arsénico, elemento químico coñecido desde a antigüidade, altamente tóxico e empregado como veleno, atópase facilmente na natureza na atmosfera terrestre, no chan e na auga.
Sen conservantes non implica san
Na industria alimentaria existe unha tendencia moi xeneralizada a considerar os alimentos etiquetaxes coa frase “sen conservantes” como moito máis saudables. Pola contra, cando nos atopamos con etiquetas cunha listaxe de conservantes codificados cunha serie de letras e números, inmediatamente catalogamos a ese alimento como nocivo para a nosa saúde.
Para desmontar esta crenza, basta recorrer de novo a un exemplo moi sinxelo: o ácido ascórbico, comunmente coñecido como vitamina C. Está cientificamente demostrado que este composto presenta unha potente capacidade antioxidante. Por iso mesmo, é amplamente usado como conservante en numerosos alimentos (refrescos, produtos de bolería, zumes, marmeladas, cereais, encurtidos, vexetais enlatados). A presenza deste potente antioxidante con todo aparece camuflada baixo o código, a priori identificado como “nocivo”, E300.
O ácido ascórbico pódese obter de forma natural a partir de froitas e vexetais, pero tamén sinteticamente nun laboratorio por fermentación bacteriana da glicosa seguida por unha oxidación química. Ambas as estratexias de obtención dan como resultado á mesma molécula química, con idénticas propiedades físico-químicas. Con todo prefírese xeralmente a síntese, porque implica un custo menor e son potencialmente máis seguros, xa que se controla a súa produción de forma moi rigorosa. E, por suposto, iso non implica que sexa unha opción máis insana.
Este é só un exemplo, pero pódese facer extensible á maioría dos compostos químicos, usados tanto no campo alimentario como farmacéutico, polas súas propiedades conservantes ou aromatizantes.
Codeína e aspirina: naturais ou de laboratorio?
Tamén abundan exemplos de medicamentos naturais no ámbito farmacéutico. É o caso da codeína e o dextrometorfano (antitusivos dos xaropes), que son derivados da morfina, que á súa vez se extraen do opio. A teofilina, un medicamento usado para tratar varias enfermidades respiratorias, extráese do té. A aspirina, que é un derivado do ácido salicílico, procede do salgueiro. E a artemisina, medicamento usado hoxe en día contra a malaria, parte da Artemisia annua como materia prima.
Estes compostos e moitos outros poden obterse de forma natural, pero tamén de forma sintética mediante procesos químicos. Nos últimos 50 anos o sector da síntese de fármacos sufriu un importante desenvolvemento e a día de hoxe téndese a sintetizar medicamentos en laboratorio, mesmo se se poden extraer da natureza.
Por que? En primeiro lugar, porque resulta máis rápido e máis económico. E en segundo lugar, porque só por esta vía se pode producir a cantidade necesaria para abastecer o mercado.
Visto o visto, esperamos ter desmitificado o papel nocivo da química nas nosas vidas. Definitivamente, “químico” non é sinónimo de “nocivo”. E “natural” non é sinónimo de “beneficioso”, nin necesariamente mellor que “artificial”.
*Laura Culleré Varea é persoal docente e investigador da Facultade de Ciencias da Saúde da Universidad San Jorge.
Cláusula de divulgación: Laura Culleré Varea non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis alá do cargo académico citado.
