Únete á nosa canle de Whatsapp
Ao longo destes anos vense denunciando repetidamente a deterioración do sistema científico español, un proceso que se iniciou coa crise da pasada década e que provocou que o financiamento en I+D+i retrocedera aos niveis de hai quince anos no noso país. En paralelo, vense producindo desde esas datas unha “maquillaxe” dos orzamentos públicos a través do aumento progresivo dos fondos destinados a créditos aos que non poden optar os científicos.
Esta medida, que foi criticada non só polos científicos españois senón tamén polo Fondo Monetario Internacional e a propia Unión Europea, inflou artificialmente o diñeiro público que se propón destinar a investigación e que, ademais, non se adoita executar polo que se ten que devolver nunha alta porcentaxe ao Ministerio de Facenda ano tras ano.
Debido a isto, actualmente só se usa un 30% de todo o orzamento dedicado a investigación e desenvolvemento. En termos cuantitativos, o orzamento español actual para I+D+i está moi afastado dos países da nosa contorna e dos obxectivos que a Unión Europea marcou na súa Estratexia de Lisboa para 2020.
“O orzamento español actual para I+D+i está moi afastado dos países da nosa contorna e dos obxectivos que a Unión Europea marcou na súa Estratexia de Lisboa para 2020”
Aínda que se pode argumentar que esta caída no orzamento é unha consecuencia da crise económica que arrasou España, convén resaltar que os fondos dedicados a I+D+i en toda a Unión Europea aumentaron durante o mesmo período unha media do 25%, con incrementos próximos ao 40% no caso de Alemaña e o Reino Unido. Países seriamente afectados pola crise económica recente, como é o caso de Portugal, tamén incrementaron os seus orzamentos de I+D ao longo deste período.
Xunto coa perda de investimento, os vaivéns políticos e atrasos orzamentarios provocaron tamén que as convocatorias dos distintos Ministerios dirixidas ao financiamento de proxectos de investigación se fixeran caóticas nestes últimos anos; non se sabe cando se van convocar, cando van comezar os períodos de execución e que fondos van achegar aos grupos de investigación.
Como exemplo, a última convocatoria de proxectos do Plan Nacional de I+D+i, correspondente ao ano 2018 saíu con máis de 7 meses de atraso e, aínda que os proxectos deberían iniciarse o 1 de xaneiro deste ano, non o farán ata os últimos meses deste ano segundo os cálculos máis optimistas. Como resultado destes atrasos, moitos grupos de investigación, sobre todo os liderados polos científicos máis novos, están actualmente sen financiamento desde o 1 de xaneiro. Isto comporta á súa vez o despedimento temporal de investigadores altamente cualificados debido á falta de continuidade entre proxectos sucesivos.
Os científicos alertan da situación “catastrófica” da investigación en España
Lamentablemente, o panorama non convida o optimismo pois a convocatoria de 2019, que debería anunciarse o pasado mes de xaneiro, non foi publicada aínda nin se agarda a curto prazo. Finalmente, a burocracia asociada á xestión de proxectos científicos, a contratación estable de investigadores e a compra de subministracións de laboratorio converteuse nun auténtico pesadelo para os centros de investigación.
O período prolongado de redución e conxelación subseguinte de fondos públicos chegou xa a un punto case que de non retorno e que, de non liquidarse a curto prazo, ameaza con colapsar completamente o sistema científico español. Como síntoma deste problema, os datos procedentes das convocatorias do Plan Nacional de I+D+i durante os últimos cinco anos revelan unha redución próxima ao 25% no financiamento medio concedido aos proxectos de investigación independentemente da calidade da proposta científica e a produtividade previa dos equipos investigadores solicitantes. No caso dos grupos de investigación máis punteiros, este descenso pode alcanzar nalgúns casos unha redución do 50% respecto ao recibido en convocatorias anteriores.
Finalmente, grupos de investigación máis pequenos están a perder o seu financiamento por problemas de falta de fondos. Isto afecta fundamentalmente aos investigadores das universidades, cuxos campus se están convertendo en auténticos páramos científicos por devandito motivo. Dada a conxelación dos orzamentos e o aumento de novos grupos de investigación, é previsible que este problema se acentúe nos proxectos que están a ser avaliados na presente convocatoria do Plan Nacional.
Moitos científicos punteiros están seriamente o seu traslado a outros países
É importante subliñar que, dado que os proxectos en España se financian por períodos de tres anos, calquera limitación orzamentaria hipoteca seriamente a actividade científica dun terzo dos grupos de investigación do país durante un trienio enteiro. A perda de competitividade dos grupos agrávase aínda máis como consecuencia da eliminación doutras iniciativas paralelas destinadas a financiar áreas científicas de gran interese estratéxico. Esta agregación de problemas está a afectar seriamente a viabilidade dos grupos de investigación españois, o que está a provocar que moitos científicos punteiros estean a pensar seriamente o seu traslado a outros países. Os efectos negativos que esta desinversión terá sobre a capacidade do país para desenvolver unha economía competitiva no contexto internacional a medio prazo son tamén obvios. Na nosa opinión, esta situación require unha combinación de medidas a longo e curto prazo:
a) A longo prazo, é preciso facer un esforzo de financiamento considerable para recuperar o terreo perdido e acadar os obxectivos comprometidos da Estratexia de Lisboa 2020. A consolidación da Axencia Estatal de Investigación con orzamentos autónomos e independentes dos orzamentos anuais do estado é outro dos elementos chave para superar esta situación. A próxima campaña electoral sería un bo momento para que todos os partidos políticos presentasen e debatesen os seus plans nesta área.
b) A curto prazo, é precisa a implementación de medidas que liquiden, ou polo menos palíen parcialmente, os problemas de financiamento dos grupos de investigación deste país tanto este ano como, previsiblemente, no que vén. Necesítase tamén solucionar os problemas de orde administrativa e procedimental (contratacións, concursos públicos, etc.) que tanto dificultan a actividade investigadora. Sen estas medidas de urxencia a curto prazo, o sistema dificilmente poderá sosterse ata a adopción de políticas científicas a longo prazo.
Podes ler o manifesto e a lista completa de persoas asinantes na web de Aseica (PDF).
