Cando a Axencia Internacional de Investigación sobre o Cancro (IARC, en inglés) dixo que a carne procesada era causa probada de cancro de colon, a xente —ou máis ben internet, que parece un ente con identidade propia— puxo o berro no ceo con frases como “xa non nos deixan nin facer grelladas”, “se é que nolo queren prohibir todo”, “que será o seguinte que nos prohiban, a paella?”.
A realidade é que aos embutidos dálles igual o que pensen os internautas ou que a IARC diga que son un carcinóxeno tipo 1: van seguir producindo cancro, admitámolo ou non.
A epidemioloxía, encargada deste tipo de estudos, non busca coartar a liberdade, senón todo o contrario. Unha decisión non é verdadeiramente libre se non se toma con pleno coñecemento de todas as súas consecuencias. Estes estudos, en última instancia, describen a realidade e son só unha ferramenta máis que convén empregar na nosa toma de decisións. Os expertos dannos a información sen impoñernos o que facemos con ela.
Pensemos no que ocorrería se despois de comprar un produto por internet nos decatamos de que necesitamos outro para poder usalo. Sentiriamos estafados, verdade? Preferimos ter toda a información de antemán para tomar unha decisión informada.
Se un día quero saír de festa cos meus amigos, podo decidir beber alcol ou non facelo. Hai estudos que demostraron que o consumo de alcol na adolescencia está relacionado cun maior risco de cancro de mama ao longo da vida. Sería inxusto privar as mozas desta información, aínda que poden seguir bebendo coñecendo esas consecuencias.
Tomamos malas decisións que prexudican a nosa saúde
O problema é que existe unha desconexión entre o que estudan os científicos e a realidade. Moitas persoas, especialmente os mozos, non consideran as implicacións a longo prazo para a súa saúde ao tomar decisións sobre o consumo de alcol.
Por que, por exemplo, se sabemos que fumar aumenta o risco de enfermidades cardíacas e cancro aínda hai tantas persoas que fuman? A resposta é complexa e multifacética.
Para empezar, moitas veces, as decisións de hábitos saudables que tomamos non son conscientes. Bebemos alcol ou comemos alimentos pouco saudables por presión social, polo modelo de lecer que nos venden os medios de comunicación ou, simplemente, porque non coñecemos as alternativas.
Entón, estou a ser realmente libre? Estou a facer “o que me dá a gana”? Un estudo en Australia demostrou que o mero feito de rexistrar o consumo de alcol durante un experimento fixo que os participantes reducisen a súa inxestión, o que resalta a importancia de ser conscientes das nosas eleccións.
Existen moitos factores que afectan as decisións que tomamos. Se saímos dun exame de 4 horas morrendo de fame e na máquina de venda que hai xusto ao saír da aula só teño galletas e bolería industrial, seremos realmente libres elixindo?
Aquí é onde debe entrar en xogo a saúde pública, axudando a facer que as opcións máis saudables sexan tamén as máis fáciles. Pode propoñer medidas económicas para gravar alimentos insáns e abaratar os sans, ou simplemente ofrecer máis opcións nas máquinas de venda, entre outras moitas posibilidades.
Dito isto, a partir de agora pode vostede tomar a decisión que queira. Pode seguir bebendo alcol, comendo carnes procesadas ou devorando bolería. Só esperamos que non o faga xa por razóns económicas, por presión social ou porque é máis fácil, senón por unha decisión plenamente libre.
Quen nos adicamos a investigar queremos contribuír a unha sociedade de cidadáns libres, apoderados en saúde. Este é o obxectivo da epidemioloxía e da saúde pública: que fagamos o que nos dea a gana, pero de verdade, conscientes do que eliximos e o que implica.
*Rafael Pérez-Araluce é doutorando en Medicina Preventiva e Saúde Pública na Universidade de Navarra.
Cláusula de divulgación: Rafael Pérez-Araluce non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis alá do cargo académico citado.
Este artigo foi finalista na IV edición do certame de divulgación moza organizado pola Fundación Lilly e The Conversation España.
