A medicina é a ciencia que mellor usou e adaptou os avances tecnolóxicos. E, seguindo esta tradición, a aplicación de rastrexo de contaxios debería de ser unha ferramenta (que non a solución) importante no control da pandemia. Con todo, paradoxalmente, a aplicación Radar Covid non tivo o impacto desexado.
A pesar de estar diante dunha aplicación tecnoloxicamente moi boa e cun gran respecto á privacidade, de momento non conseguiu o número de descargas que se necesitan para obter resultados. Tan só contabilizáronse ao redor duns catro millóns de descargas a data de hoxe.
Por que? Onde está o fallo con Radar Covid?
Á marxe das cuestións técnicas, hai varias explicacións posibles. Entre outras cousas, a colaboración por parte das comunidades autónomas non está a ser a adecuada, e xorden continuamente problemas na xeración de códigos. A isto súmaselle o formato non estandarizado das bases de datos entre as diferentes administracións, que levou a que moitos usuarios non poidan informar os seus positivos e recibir a información de se estiveron con persoas infectadas.
Pero, sobre todo, o problema está no factor social. Cando Corea do Sur se puxo como o exemplo de como controlar a pandemia mediante unha aplicación informática, quizais non se salientou que a aplicación era unha ferramenta dentro dunha estratexia de rastrexo e de responsabilidade cidadá. De feito, un punto clave para o éxito (ou fracaso) do Radar Covid é a percepción que ten a sociedade da tecnoloxía.
Un punto clave no éxito ou fracaso destas ‘apps’ está na percepción que ten a sociedade da tecnoloxía
Coñecemento tecnolóxico insuficiente
Nun estudo que realizamos hai pouco dentro do proxecto SIENNA sobre tres tecnoloxías no contexto médico, saíron a relucir varias claves que deberiamos ter en conta ao afrontar esta segunda onda da pandemia.
A primeira delas é que o coñecemento da tecnoloxía médica en España é insuficiente. En xenética, por exemplo, un 32% da poboación española afirma que ten “algo de idea do que é”, fronte a un 25% que admite non ter apenas coñecemento sobre a mesma. E algo similar ocorre no terreo da intelixencia artificial e a robótica: só un 35% considera ter coñecemento suficiente.
En liñas xerais, os datos sacan á luz o gran descoñecemento existente entre os españois en canto ao uso da tecnoloxía en cuestións médicas.
Iso si, a aceptación varía notablemente cando se comprenden os fins e a utilidade dunha tecnoloxía. A edición xenética de embrións para experimentación, un exemplo sumamente controvertido, ten unha aceptación da 36% fronte ao 60% que a rexeita. Con todo, cando se presenta como a vía para mellorar o tratamento ou a cura de enfermidades, a percepción positiva dos españois aumenta ata o 77%.
Falta de control
A cuestión clave é a partir de que que nivel de uso de Radar Covid consideraríase útil? En principio, abondaría conseguir un 50% de aceptación (e instalación) da aplicación para axudar a controlar a pandemia.
Unha baza coa que contamos para alcanzar esta cifra é que a percepción da tecnoloxía como próxima (móbiles, asistentes de voz, consolas…) fai que o dixital non sexa percibido como perigoso. E iso implica que debería ser máis fácil para a sociedade aceptar unha “app” para teléfonos móbiles. Por que tampouco isto xoga a favor de Radar Covid?
Afondando nos datos de SIENNA, atopamos que os principais obstáculos á súa aceptación son a perda de control na toma de decisións, o temor á deshumanización e o descoñecemento sobre quen ten acceso á tecnoloxía (e os datos que proporciona). Ao que se suma unha preocupación xeneralizada por que as aplicacións tomen decisións complexas en casos en que se require obxectividade e intelixencia emocional.
A perda de control ten moito peso no rexeitamento á tecnoloxía. Os datos indican que o 50% dos cidadáns opina que usar a tecnoloxía dixital ten un impacto positivo. Con todo, simultaneamente, un 55% dos españois está convencido de que recorrer a ela reduce o seu “control”. De aí as reticencias.
Desgraciadamente, non temos moitas ferramentas que poidan axudar a enfrontar a pandemia. As solucións doutros países pódense importar de forma sinxela, si. Pero adaptalas á nosa sociedade implica que pensemos nunha tecnoloxía que teña en conta as necesidades (e os prexuízos) da cidadanía.
Quizais é preciso un enfoque humanista da tecnoloxía. Só conseguindo responder e aclarar as inquedanzas dos usuarios poderemos avanzar significativamente no control e seguimento dos contaxios.
* Javier Valls Prieto é profesor en Dereito Penal na Universidad de Granada e especializado en Regulación ética e xurídica da intelixencia artificial e a robótica.
Cláusula de divulgación: recibe fondos do programa H2020 da Comisión Europea para o proxecto SIENNA.