Únete á nosa canle de Whatsapp
Desde que en marzo de 2020 a OMS declarase a Covid-19 como pandemia, as nosas sociedades tiveron que convivir con medidas excepcionais de control epidemiolóxico que inclúen a restrición de dereitos fundamentais como a liberdade de movemento. A maioría dos países impuxeron medidas máis ou menos estritas que frecuentemente incluían o peche dos espazos públicos —co consecuente dano económico que este paro provocou—, e as restricións no desprazamento dentro dos propios Estados e entre eles.
Co obxectivo de poñer fin canto antes a esta situación excepcional, propuxéronse diversas opcións para reabrir as sociedades sen deixar de lado a saúde da poboación. Unha destas opcións son os chamados pasaportes inmunitarios, un sistema de identificación e facilitación do movemento da poboación inmunizada fronte ao SARS-CoV-2. A pesar de que esta figura xa existe para o caso de enfermidades como a febre amarela ou a polio, a súa introdución ten consecuencias éticas e prácticas que deben ser consideradas seriamente antes de tomar unha decisión sobre o mellor modelo.
Unha idea sen sentido ao comezo da pandemia
Ao comezo da pandemia esta ferramenta propúxose como posible solución, pero foi rapidamente descartada por basearse nos anticorpos xerados tras a infección por Covid-19.
A razón foi dobre: por unha banda, non tiñamos suficiente coñecemento do virus como para afirmar, sen unha proba serolóxica, que a persoa quedase inmunizada tras a infección, nin por canto tempo.
Por outro, a posibilidade de outorgar privilexios ás persoas que pasasen a infección podía crear unha discriminación efectiva fronte a aqueles que non a pasaron, ademais de incentivar o contaxio para poder acceder a eses beneficios.
Por que agora si?
O que cambiou desde entón ata agora son as ferramentas de inmunización. Con trece vacinas aprobadas en distintos países e a maior campaña de vacinación da historia en marcha, o pasaporte inmunitario preséntase como unha opción realista e aceptable.
O uso de certificados de vacinación como pasaportes inmunitarios presenta tres vantaxes importantes. En primeiro lugar, a súa fiabilidade. Xa que as persoas vacinadas adquiren altas taxas de inmunización e transmiten menos o virus, é posible que prescindan de medidas como a distancia social e as máscaras, como xa se fai nos Estados Unidos, sen que isto supoña un risco significativo para a súa saúde e a da súa contorna.
En segundo lugar, supón unha posibilidade realista de acelerar a reapertura dunha forma relativamente segura e comezar así a tan ansiada recuperación económica. Sen os certificados inmunitarios, a desescalada de restricións debería ir guiada polo descenso de casos, a ocupación hospitalaria e, finalmente pola inmunidade de rabaño. Esta fórmula, con todo, permite acelerar a apertura no curto prazo, paliando as consecuencias da crise económica.
Por último, se un certificado baseado na infección podía promover o contaxio, tamén podemos argumentar que un pasaporte baseado na inmunización fomente a vacinación en poboacións remisas.
Problema: o nacionalismo das vacinas
É importante tamén ter en conta que os pasaportes inmunitarios veñen acompañados dunha serie de retos que merece a pena analizar para así facerlles fronte.
O primeiro reto ten que ver co nacionalismo das vacinas e a falta de cooperación internacional para a súa distribución, algo que ameaza con repetirse á hora de emitir certificados de vacinación.
Diferentes países e institucións emitiron xa os seus propios pasaportes inmunitarios, como é o caso de China, co seu “certificado sanitario internacional para viaxar” e o “pasaporte verde” de Israel. Cada un destes ‘pasaportes’ é válido para unhas vacinas determinadas que varían segundo o país, o cal pode traducirse nunha falta de recoñecemento internacional dos certificados, polo que non serían do todo útiles para reabrir o tránsito global.
Canto durarán os pasaportes?
Ademais, non temos suficiente información para determinar canto dura a inmunidade conferida por cada vacina, polo que non podemos estar seguros de cal sería a vixencia dos certificados. Para facer fronte a este desafío, a clave reside na cooperación global e o intercambio de información.
Como evitar a discriminación
Outro reto para ter en conta é a posible creación de desigualdades de dous tipos: dentro dos propios países e entre eles. En primeiro lugar, e mentres non se alcance a inmunidade de rabaño, haberá nos países persoas vacinadas e persoas non vacinadas, xeralmente respondendo os plans de vacinación do Goberno.
En segundo lugar, nos países de ingresos altos espérase alcanzar a inmunidade de rabaño ao redor de 2022, pero nos países de ingresos baixos e medios a data que se estima é 2024 —aínda que poden diferir dependendo de diversos factores, como son as diferentes variantes do virus—. Se un certificado de vacinación é indispensable para viaxar ou para acceder a determinados servizos, estaríase a producir unha discriminación efectiva de todas aquelas persoas non vacinadas. A solución neste caso pasa porque o certificado non sexa obrigatorio para estas actividades, senón unha alternativa a outros procesos de cribado, e que exista un acceso masivo a probas diagnósticas alcanzables.
A privacidade
O terceiro desafío céntrase no manexo de datos persoais. En primeiro lugar, é importante garantir a protección da privacidade, que os datos que conteña o certificado sexan usados unicamente para o propósito para o cal foi concibido e non sexan de dominio público sen o consentimento das persoas que o posúan.
Doutra banda, é difícil garantir a identidade do portador do certificado. Propúxose como solución vincular os certificados aos rexistros de identidade, pero non todos os países os utilizan. Ademais, unha gran cantidade de persoas en todo o mundo carece de documentos básicos de identidade. As falsificacións de certificados son unha ameaza moi real fronte para a que haberá que elaborar solucións adaptadas ao contexto.
A solución europea
Neste contexto, a Unión Europea parece ter en conta os desafíos á hora de deseñar o pasaporte inmunitario que entrará en vigor o 1 de xullo, o chamado Certificado COVID Dixital da UE, e que permitirá acreditar de forma sinxela que unha persoa foi vacinada contra a Covid-19; ou se realizou unha proba cuxo resultado foi negativo; ou se recuperou da Covid-19.
O documento será facilmente accesible, gratuíto e non será necesario para viaxar por Europa, só facilitará os trámites. As persoas sen o certificado poderán seguir viaxando, aínda que suxeitas ás condicións de cada Estado membro, algo que teoricamente si que podería xerar desigualdades.
Doutra banda, a UE mobilizará 100 millóns de euros para proporcionar tests alcanzables aos países membros. Será un certificado único para toda a Unión Europea, aínda que en principio non servirá para viaxar fóra das súas fronteiras. Teremos que agardar ao próximo mes para comprobar se o pasaporte inmunitario europeo supera os retos propios deste tipo de certificados.
É evidente que os pasaportes inmunitarios expoñen tanto vantaxes como desafíos a nivel científico, económico, social e político. As vantaxes son importantes e axudan a albiscar unha luz ao final do túnel da pandemia, pero non debemos perder de vista os grandes retos aos que é necesario dar resposta antes de implementar esta opción.
Ademais, é importante considerar que este tipo de certificados non poden ser a única medida tomada para a reapertura, e que aínda que poden ser parte da solución, é necesario seguir traballando para conseguir unha adecuada e equitativa cobertura vacunal; e reforzar os servizos sanitarios e de vixilancia epidemiolóxica. Só así lograremos recuperar a normalidade e estar preparados fronte a futuras emerxencias en saúde.
* Clara Marín é médica residente de Medicina Preventiva e Saúde Pública no Hospital Clínic de Barcelona e colaboradora do departamento de Análise do Instituto de Saúde Global de Barcelona (ISGlobal), centro impulsado pola Fundación la Caixa.
