Juliana estaba moi ansiosa por ver os resultados da súa analítica, xa que os anteriores deixárana moi confusa. O seu grupo sanguíneo, durante toda a vida, fora O positivo, pero en varios recoñecementos médicos resultou ser O negativo. Sen entender o que estaba a ocorrer, decidiu acudir a un laboratorio de análise clínica comentando o seu caso.
Ao abrir a folla de resultados, confírmase que Juliana é O positivo, pero cunha aclaración: evidénciase unha diminución na cantidade de antíxeno D.
En que consiste o grupo sanguíneo?
Polo menos Juliana disipou as dúbidas sobre o seu grupo sanguíneo, pero a confusión segue presente. Para entender mellor o que está a pasar temos que penetrar dentro do noso sangue e prestar atención ao tipo celular máis abundante que o conforma: os glóbulos vermellos. Estes, para ser recoñecidos polos demais compoñentes do corpo, presentan, dependendo do caso, certas proteínas ou azucres na súa superficie, coñecidos como antíxenos.
Imaxinemos que fronte a nós temos irmáns cuatrixemelgos (dun embarazo que produciu catro bebes), e para poder diferencialos asignámoslles un gorro dunha cor especifica. Desta forma, sabemos que Pedro é o neno co gorro amarelo, Juan o do gorro vermello, Santiago o do branco e Carlos o do verde. Dun xeito similar, a presenza ou ausencia dos antíxenos na superficie dos glóbulos vermellos determina a cal dos catro grupos sanguíneos (A, B, AB e O) pertencemos.
Así, as persoas que posúen o antíxeno do tipo A serán clasificadas como de sangue tipo A, mentres que aquelas con antíxeno B terán sangre tipo B. A presenza de ambos antíxenos dá lugar ao grupo sanguíneo AB. Por último, a ausencia de antíxenos A e B na superficie dos glóbulos vermellos corresponde ao grupo sanguíneo O.
Que é o factor Rhesus?
Moitas veces, cando se fala do grupo sanguíneo, este vén acompañado dun signo + ou un -, que corresponde ao factor Rhesus. Do mesmo xeito que o sistema ABO, que clasifica o sangue en función da presenza ou ausencia de antíxenos específicos, o sistema Rhesus inclúe máis de 50 antíxenos, pero o antíxeno D é o máis relevante clinicamente. A presenza deste antígeno nos glóbulos vermellos dá lugar a un + xunto ao noso grupo de sangue (A, B, AB e O), mentres que a súa ausencia indícase cun -.
A prevalencia de cada unha destas dúas posibilidades varía segundo a rexión xeográfica. A nivel mundial, aproximadamente o 85% de persoas son positivas para o antíxeno D, mentres que o 15% son negativas debido á ausencia deste.
As variantes do antíxeno D
En ocasións, a presenza de certas mutacións pode dar lugar a variantes do antíxeno D, responsables das discrepancias nos resultados á hora de determinar o factor Rhesus, tal como lle aconteceu a Juliana. Actualmente describíronse tres tipos de variantes: antíxeno D débil, antígeno D parcial e DEL.
Normalmente, os glóbulos vermellos en persoas con factor Rhesus positivo están recubertos por unha gran cantidade de antíxeno D, pero naqueles clasificados con antíxeno D débil, esa cantidade é considerablemente baixa. Ao haber unha menor densidade de antíxeno D, a sensibilidade das técnicas de tipificación sanguínea e os reactivos empregados en cada laboratorio poden variar, facendo que o antíxeno non sexa detectado. Como consecuencia, pódese clasificar erroneamente a unha persoa como “factor Rhesus negativo”, que é exactamente o que lle ocorreu a Juliana.
Aproximadamente, o 1% das persoas de ascendencia europea son portadoras desta variante.
Noutros casos, as mutacións afectan á estrutura do antíxeno D, ocasionando unha alteración na súa porción de recoñecemento, coñecida como epitopo. Isto dá lugar ao antíxeno D parcial, cuxos portadores, na súa maioría, son considerados como factor Rhesus positivo. A prevalencia desta variante muda en base ao grupo étnico. Por exemplo, na poboación brasileira, observouse que hai máis persoas con antíxeno D parcial na superficie dos seus glóbulos vermellos que con antíxeno D débil.
Por último, a variante DEL, frecuentemente atopada na poboación de orixe asiática, caracterízase por xerar cantidades tan baixas de antíxeno D que as probas serolóxicas estándar non son capaces de detectalo, clasificando ao individuo como factor Rhesus negativo.
Relevancia clínica
Existen dúas situacións nas cales é primordial coñecer o noso grupo sanguíneo e o factor Rhesus para evitar desencadear unha resposta no sistema inmune con consecuencias potencialmente graves.
A primeira é cando acudimos a un banco de sangue como doantes: é necesario establecer o factor Rhesus dos doantes para evitar a incompatibilidade sanguínea. Se as persoas con factor Rhesus negativo reciben erroneamente sangue con antíxeno D, o seu sistema inmune detectará eses glóbulos vermellos como estraños e atacaraos. En consecuencia, a persoa receptora pode presentar síntomas que van dende febre ata calafríos, presión arterial baixa ou mesmo desenlaces fatais. Isto non ocorre se o doante e o receptor ten o mesmo factor Rhesus.
A segunda situación está relacionada coas mulleres embarazadas. Durante o período de xestación, algúns glóbulos vermellos do feto poden atravesar a placenta e chegar ata o sangue da nai. Se o bebé ten un factor Rhesus positivo e a nai é negativa, as consecuencias poden ser graves, mesmo mortais. Actualmente, estes casos manéxanse mediante un tratamento con inmunoglobulina Rh (RhoGAM) –Ou vacina Anti D, que contén anticorpos contra o antíxeno D–, que se lle administra á nai.
Coñecer o noso grupo sanguíneo e o factor Rhesus é primordial, xa que nunca se sabe cando se necesitará unha transfusión. Ademais, é reconfortante saber que, mediante a doazón de sangue, podemos salvar vidas.
*Sobre a autora: Liliya Kazantseva é científica do Instituto de Investigación Biomédica de Málaga (IBIMA).
*Cláusula de divulgación: Liliya Kazantseva non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis aló do cargo académico citado.
