En case ano e medio de Covid-19, as medidas restritivas para frear a pandemia variaron ao ritmo da incidencia do virus. A pesar de que logramos adiantar aos Estados Unidos no número de vacinacións diarias, atopámonos en plena quinta onda da pandemia.
O positivo é que, neste período de tempo, desenvolvéronse diferentes vacinas cunha efectividade máis que probada, e investigouse sobre diferentes factores que poden influír tanto no contaxio como na clínica da Covid-19.
Neste sentido, e do mesmo xeito que ocorre con outras enfermidades, cada vez estase prestando máis atención á posible implicación da microbiota na Covid-19.
O órgano esquecido
A microbiota intestinal (ou microbioma intestinal) poderíase definir como unha complexa comunidade de microorganismos, principalmente bacterias, que residen no noso intestino e que pode alcanzar un peso de aproximadamente 2 kg.
Cabe destacar que a microbiota intestinal xoga un papel relevante na dixestión de alimentos (participando na extracción de nutrientes) e na síntese dalgúns nutrientes, produce diferentes metabolitos e regula a función inmune. A súa composición (riqueza e variedade de microorganismos) vese afectada por factores como os hábitos dietéticos ou o estilo de vida dunha persoa (actividade física). E os cambios poden ter consecuencias na saúde.
Ademais, tamén se describiron alteracións da microbiota intestinal (disbiose) asociadas a enfermidades como a obesidade, a diabetes tipo 2 ou a enfermidade do colon irritable.
Microbiota pulmonar: alén do intestino
Pero non só existe microbiota no intestino. O pulmón tamén conta con bacterias, principalmente bacteroidetes, firmicutes e proteobacteria.
Ademais, sábese que existe unha especie de comunicación cruzada entre o intestino e o pulmón (eixo intestino-pulmón) mediado, polo menos en parte, pola microbiota. Así, sábese que os metabolitos que se producen cando existe unha inflamación no intestino (endotoxinas) poden afectar o pulmón. E viceversa: as infeccións respiratorias poderían afectar á composición da microbiota intestinal.
Neste sentido, dado que os síntomas gastrointestinais (vómitos, dor abdominal e/ou diarrea) adoitan ser relativamente frecuentes en pacientes con Covid-19, propúxose que ditas afectacións poderían derivar do eixo intestino-pulmón. Non hai que esquecer que tanto o epitelio pulmonar como o intestinal forman parte do sistema inmune das mucosas.
A relación intestino-pulmón pode abrir a porta a futuras investigacións e intervencións que permitan facer fronte ao virus de maneira máis efectiva.
Microbiota, eixo intestino-pulmón e Covid-19
A pesar de que o SARS-CoV-2 afecta principalmente o tecido pulmonar, a día de hoxe sábese que é capaz de infectar o tracto gastrointestinal. Así, aínda que o principal síntoma da Covid-19 é a síndrome de dificultade respiratoria aguda, tamén podería interactuar coa microbiota intestinal, aumentando a produción de intermediarios proinflamatorios.
De feito, atopáronse grandes cantidades de virus replicantes (principalmente en células epiteliais) en biopsias de intestino delgado e colon de pacientes con Covid-19.
Neste escenario, suxeriuse que a maior severidade da Covid-19 en suxeitos con obesidade e/ou diabetes tipo 2 podería deberse á disbiose característica das devanditas enfermidades metabólicas. Nestes casos, a propia disbiosis podería dar lugar a unha resposta inflamatoria descontrolada do sistema inmune á infección por SARS-CoV-2, producindo unha liberación masiva de citoquinas proinflamatorias coñecida como “tormenta de citoquinas”.
Doutra banda, observouse unha correlación negativa entre síntomas gastrointestinais prolongados e a riqueza e diversidade da microbiota intestinal en pacientes con Covid-19. Isto podería gardar relación cunha resposta inmune alterada, que retardaría a eliminación de SARS- CoV-2.
A isto engádese que, en pacientes con Covid-19 e síndrome de dificultade respiratoria aguda, identificouse a presenza de microbiota intestinal dentro dos pulmóns. Isto suxire que a Covid-19 podería alterar o eixo intestino-pulmón, dando lugar a unha retroalimentación entre o estado inflamatorio do intestino e o pulmón.
De feito, un recente estudo levado a cabo nun hospital de Ámsterdam concluíu que tanto a carga bacteriana como a presenza de microbiota intestinal no pulmón son predictores do desenlace da enfermidade en pacientes críticos con Covid-19.
Nese mesmo estudo atoparon tamén que a microbiota pulmonar de pacientes de Covid-19 era diferente en pacientes con ou sen síndrome de dificultade respiratoria aguda. Todo apunta a que a diferenza estaría causada por unha maior presenza de microbiota intestinal no pulmón dos pacientes con complicacións.
A microbiota como posible diana terapéutica na Covid-19
A pesar de que aínda non se coñecen en profundidade os mecanismos implicados nesta relación intestino-pulmón-Covid-19, os resultados dispoñibles apuntan á súa implicación no desenvolvemento/severidade da enfermidade. Neste sentido, considérase que as intervencións capaces de modular/recuperar a composición da microbiota intestinal poderían axudar a reducir a severidade da Covid-19.
De feito, a día de hoxe estanse levando a cabo numerosos estudos clínicos sobre a potencial utilidade de probióticos, prebióticos e simbióticos na Covid-19. A pesar de que os resultados dispoñibles destas intervencións son aínda escasos, xa podemos afirmar que a recuperación da microbiota intestinal favorece unha maior produción de metabolitos con efecto antiinflamatorio por parte de bacterias comensais.
* María Puy Portillo é catedrática de Nutrición na Universidad del País Vasco / Euskal Herriko Unibertsitatea e forma parte do Centro de Investigación Biomédica en Red de la Fisiopatología de la Obesidad y Nutrición (CIBERobn); e Iñaki Milton Laskibar é investigador posdoutoral no Cardiometabolic Nutrition Group, do Institutos Madrileños de Estudios Avanzados (IMDEA), e da Universidad del País Vasco / Euskal Herriko Unibertsitatea. Tamén forma parte como investigador do Centro de Investigación Biomédica en Red de la Fisiopatología de la Obesidad y Nutrición (CiberObn),
Cláusula de divulgación: as persoas asinantes non son asalariadas, nin consultores, nin posúen accións, nin reciben financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo e declararon carecer de vínculos relevantes alén do cargo académico citado.