Recentemente, dúas raíñas foron noticia polas súas habilidades lingüísticas: a raíña Sofía de España foi criticada por cometer erros no seu español, mentres que a raíña Máxima dos Países Baixos foi subtitulada mentres falaba en neerlandés en televisión. Ningunha das dúas estaba a falar na súa lingua nai: a primeira lingua de Sofía é o alemán e a de Máxima, o español (arxentino). E, ao parecer, ambas adoitaban ter un mellor dominio do idioma nacional dos seus respectivos reinos.
Os lingüistas chaman erosión lingüística á perda gradual de competencia nunha lingua que parecen estar a experimentar as dúas raíñas. Este fenómeno pode ocorrer tanto en idiomas aprendidos de adulto como naqueles adquiridos na infancia. Un exemplo disto é cando as persoas maiores teñen dificultades para lembrar palabras. Tamén pode suceder en persoas bilingües ou multilingües debido á falta de uso dunha lingua, a influencia doutros idiomas ou cambios na contorna onde se fala. Este fenómeno afecta a fluidez, a capacidade de falar e de comprender un idioma.
Historicamente, a investigación sobre erosión lingüística estivo vinculada ao estudo dos inmigrantes, quen, ao vivir nunha contorna onde se fala outro idioma, empezan a perder a lingua adquirida na infancia. O mesmo ocorre con persoas adoptadas, cuxa aprendizaxe do idioma se interrompe cando se mudan a un novo contexto, xeralmente monolingüe, e adoitan perder case por completo a súa primeira lingua. Nas últimas décadas, a investigación evolucionou e puidemos observar que mesmo a adquisición dunha segunda lingua, sen un cambio de contexto, pode impactar na primeira lingua. No momento en que aprendemos outro idioma xérase unha interacción entre ambos, o primeiro e o adquirido, con consecuencias moi variadas.
A dificultade de manter dúas linguas
Hoxe en día, a investigación sobre a erosión lingüística tamén abarca outros falantes multilingües. Un exemplo son os falantes de linguas de herdanza, quen aprenden unha lingua na casa que é diferente da dominante na sociedade. Estes falantes poden perder aspectos gramaticais da lingua que xa adquiriran.
Por exemplo, nenos hispanofalantes en Estados Unidos aprenden certas estruturas gramaticais do español, pero co tempo esquécenas. Isto observouse en estudos con nenos mexicanos e portorriqueños.
Outro grupo que se está estudando son os “retornados”: persoas que regresan ao país onde se fala a súa lingua de herdanza, e que poden experimentar erosión do idioma que aprenderon fóra do fogar. Por exemplo, nenos de fala portuguesa que medraron en Alemaña e regresaron a Portugal poderían perder habilidades en alemán.
Os factores que inflúen na erosión
A erosión é un fenómeno moi variable e depende de factores como a frecuencia coa que se usa a lingua e factores sociais e culturais. O uso limitado dunha lingua e a exposición constante a outra son factores clave na magnitude da perda. Ademais, a gramática, a pronuncia e o vocabulario dun idioma poden verse afectados por influencias cruzadas entre as linguas.
En xeral, a idade parece xogar un papel importante: canto máis novo é a persoa cando comeza a recibir menos input na súa lingua nai, máis grave é a erosión. Nos migrantes adultos, a erosión da lingua materna pode ser mínima, manifestándose nunha maior lentitude ao lembrar palabras, o desenvolvemento dun leve acento estranxeiro ou nas características gramaticais mencionadas anteriormente.
Con todo, a lingua materna dos nenos inmigrantes pode deteriorarse de maneira moito máis drástica que a dos adultos inmigrantes. Tamén se observou que as estruturas aprendidas máis tarde na infancia erosiónanse máis facilmente que as adquiridas en etapas máis temperás, o que apoia a hipótese da “regresión”: o último en entrar, o primeiro en saír.
A interacción de idiomas
É importante destacar que a alternancia de código (code-switching) entre linguas pode desempeñar un papel positivo no mantemento de linguas. Ao permitir que os falantes integren elementos de diferentes linguas na súa comunicación, foméntase unha maior fluidez no uso dos dous idiomas, o que pode axudar a mitigar algúns dos efectos da erosión lingüística.
Isto suxire que a interacción entre linguas pode tamén facilitar a continuidade e o desenvolvemento de competencias lingüísticas en contextos multilingües.
Manter o idioma en forma
A erosión da primeira lingua cuestiona a idea de que un idioma sexa un sistema fixo e estable no cerebro humano, suxerindo en cambio que está suxeito a cambios e axustes ao longo do tempo. Para mantelo, é necesario usalo con regularidade, pola contra, deteriórase.
É como cando temos un coche antigo que necesita acenderse cada semana para seguir funcionando ben: se o deixamos moito tempo sen uso, estrágase. Isto mostra que a linguaxe, do mesmo xeito que outras habilidades, require práctica constante para conservarse en bo estado.
Cláusula de divulgación: M. Carmen Parafita Couto recibe fondos de https://www.nwo.nl/en.
Ivo H. G. Boers non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis aló do cargo académico citado.
