Únete á nosa canle de Whatsapp
Denomínase “calima” á presenza en aire ambiente de grandes cantidades de partículas en suspensión que foron transportadas desde fontes naturais de emisión.
A orixe destas partículas é a resuspensión eólica (vento) de partículas presentes en terreos areosos ou con pouca ou ningunha cuberta vexetal. Esta calima pode ter unha orixe local ou ben afastado, como é o caso da denominada “intrusión ou episodio sahariano” que estamos a vivir esta semana en moitas rexións de España. Nesta última situación e debido a fenómenos meteorolóxicos rexionais (anticiclóns e borrascas) enormes cantidades de partículas son arrastradas (emitidas) cara á atmosfera.
Se estas masas atravesan a capa de mestura (situada ao redor duns 500 metros de altura) quedan expostas aos ventos libres predominantes e poden ser arrastradas e percorrer grandes distancias.
En consecuencia, estas partículas poden alcanzar extensas áreas (rexións) como é a distribución por toda a conca mediterránea, depositándose nos países situados na súa ribeira norte (España, Francia, Italia, etc.) e mesmo no centro ou norte de Europa.
Impressive extent of #SaharanDust across the Atlantic to South America & across W Europe and Mediterranean in the @CopernicusECMWF Atmosphere Monitoring Service @ECMWF 5-day aerosol optical depth 14 March 00 UTC forecast. Data available from https://t.co/W84Bwszpqr pic.twitter.com/CfdJ30QpC4
— Mark Parrington (@m_parrington) March 14, 2022
Doutra banda, de maneira habitual estas masas poden atravesar o océano Atlántico e alcanzar o Caribe e a costa sur de Estados Unidos. Estes episodios intensos son moi habituais nas Illas Canarias e, en menor medida e intensidade, na península e Illas Baleares.
De feito, desde hai algúns anos disponse de documentos, realizada polo CSIC e apoiada polos datos da Dirección Xeral de Calidade Ambiental (MITERD), de predición de episodios para cada día e zona de impacto.
Nos devanditos informes recóllese unha estimación da importancia dos episodios saharianos. Faise a partir de distintos modelos de dispersión (MONARCH, SKIRON, NAAPs, etc.) que inclúen a carga de po, o seu transporte e deposición (seca e húmida). Neste documento dividiuse a península ibérica (Portugal e España) e inclúe ás Illas Baleares e Canarias.
Por que nos alertan da desfavorable calidade do aire?
Polo seu tamaño, estas partículas agrúpanse en dous grupos: PM10 (torácico) e PM2,5 (respirable alto risco). Estes indican os diámetros aerodinámicos e en consecuencia o grao de penetración pulmonar das mesmas, dependendo a súa deposición posterior do estado fisiolóxico do pulmón.
Con respecto á súa composición, estas partículas saharianas presentan unha gran cantidade de elementos e compostos alcalinos e alcalinotérreos. En comparación coas partículas emitidas en zonas urbanas e industriais aparecen outros compostos característicos. Por exemplo, metais pesados (Pb, Cd, As, Nin, Cu, etc.), compostos orgánicos como HAP (Hidrocarburos Aromáticos Policíclicos) e carbono orgánico e elemental.
Pola súa orixe, estas partículas naturais preséntanse en grandes concentracións en Europa e mesmo superan os niveis dos seus conxéneres locais tanto de orixe natural como antropoxénico.
Como exemplo, en Madrid as concentracións habituais de PM10 non superan habitualmente o valor límite de 50 µ g/m³. Con todo, as previsións de partículas para o episodio actual sitúanse entre 4 e 500 µ g/m³.
De feito, estas altas concentracións de partículas, ao sumarse ás de orixe local, saturan os sistemas de medida de partículas colocados nas estacións de seguimento da Rede de Calidade do Aire (RCA). De aí nacen os coloridos cambios nos mapas dos nosos teléfonos móbiles que mostran a calidade do aire.
Como resultado deste incremento as redes indican a existencia dunha baixa ou mala calidade do aire e as autoridades sanitarias recomendan adoptar algunhas medidas de protección aos cidadáns.
Que riscos ten o po para a saúde?
Con todo, á hora de contar os episodios con altas concentracións de PM10 e PM2,5 como superacións dos valores límites lexislados (RD 102/2011), as concentracións achegadas por estes episodios pódense descontar das concentracións totais medidas, tendo en conta de que as redes non poden realizar ningunha medida de control desta emisión natural.
Evidentemente, estas diferenzas en composición suporían a produción de distintos riscos sobre a saúde da poboación, que foron adecuadamente reportados en moitos artigos científicos.
Na maioría dos casos, estes riscos van asociados aos elementos e compostos antropoxénicos mencionados. Con todo, tamén existe evidencia científica que indica que as partículas PM10 e PM2,5 por si mesmas, e independentemente da súa composición, poden producir efectos a nivel pulmonar.
Ademais, as partículas PM2,5 e de tamaño inferior (PM1) poden ser transportadas a través dos alvéolos pulmonares ao torrente sanguíneo, o que supón a súa posterior distribución de maneira sistémica. Así podería producir danos en distintos sistemas como o cardíaco ou inmunitario e mesmo incrementar a mortalidade.
En consecuencia, durante estes episodios é conveniente reducir e mesmo non realizar o exercicio ou deporte intenso ao aire libre.
Ademais, é recomendable que as persoas con patoloxías respiratorias de base como asma ou EPOC (Enfermidade Pulmonar Obstructiva Crónica) permanezan na casa.
Con respecto ao uso de máscaras, a súa efectividade depende do tipo usado e como se realice a súa utilización. Así, as denominadas FFP2 serían as máis recomendables ao reducir a entrada das partículas no sistema pulmonar.
En resumo, en caso da existencia dun episodio sahariano intenso, como é o actual, sería recomendable que as persoas máis vulnerables por ter patoloxías respiratorias reducisen o tempo de exposición en ambientes exteriores.
*Saúl García Dos Santos-Alves é Xefe do grupo de investigación Evaluación de la calidad del aire ambiente y de interiores y de sus efectos sobre la salud, Instituto de Salud Carlos III.
Cláusula de Divulgación: Saúl García Dos Santos-Alves non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiación de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis aló do cargo académico citado.
