Únete á nosa canle de Whatsapp
O pasado 6 de agosto os Centros para o Control e a Prevención de Enfermidades (CDC) dos EUA emitiron unha recomendación sobre o mantemento de máscaras en interiores. Baseábanse nun informe no que se falaba de que os vacinados tiñan a mesma carga viral nas súas vías respiratorias altas que os non vacinados. Desde entón, o rebumbio que se levantou respecto diso foi considerable. Algúns aproveitaron, nun alarde de imprudencia falaz e insensata, para asegurar que, se isto é así, a utilidade de vacinarse queda en dúbida.
O informe da discordia
No informe do pasado 6 de agosto, a axencia americana mostraba un estudo realizado con datos do estado de Massachusetts, no que se analizaban 469 persoas positivas en Covid-19 no devandito estado e no que un 74% correspondía a pacientes xa vacinados. O gráfico máis polémico é o que se mostra abaixo.
Nel obsérvase que no grupo de persoas vacinadas detéctase a mesma cantidade de virus na garganta e vías altas que naqueles non vacinados. É dicir, que teñen similares cantidades de ARN viral.
A conclusión máis inmediata, e da que se fixeron eco moitos medios, é que as persoas vacinadas contaxian igual que as non vacinadas. Isto non é exactamente así.
Carga viral e contaxiosidade
Ata o momento, as técnicas moleculares de detección de ARN do virus a través da tecnoloxía de RT-PCR e os test de detección de proteínas e antíxenos virais son os principais métodos de detección do virus SARS-COV-2. O seu principal obxectivo é o diagnóstico de pacientes infectados. Ambos presentan limitacións e vantaxes segundo uso, frecuencia e estado do paciente, sintomático ou asintomático.
En relación coa RT-PCR, varias son as publicacións (ver PDF) onde se mostra que o valor de Ct, ou a carga viral relativa, a nivel individual, non pode predicir a transmisibilidade do virus.
Doutra banda, os tests de antíxenos presentarían como principal limitación a elevada porcentaxe de falsos negativos (o cal podería ser mesmo maior fronte ás variantes) dos mesmos durante o período de incubación ou estado presintomático do paciente infectado segundo datos recentes.
Unha revisión recente analiza se as técnicas de RT-PCR e os tests de antíxenos poderían predicir a infectividade do virus SARS-CoV-2. A súa conclusión é que, polo momento, ningunha destas técnicas por si soas poderían predicir a capacidade de contaxio do paciente. Por tanto, sería necesario establecer un contexto clínico asociado aos síntomas e o tempo de evolución para informar sobre a interrupción do illamento en pacientes con Covid-19.
Ademais, sería necesario desenvolver un método sensible e rápido para detectar a presenza de virus co fin de identificar as persoas asintomáticas e presintomáticas, que poden ter unha carga viral baixa pero que aínda poden ser infecciosas. Resultados preliminares esperanzadores foron obtidos a partir de técnicas moleculares utilizando mostras de saliva (ver PDF).
Vacinas intramusculares e intranasais
As vacinas actuais, de administración intramuscular, actúan a nivel sistémico. Adestran ao organismo e dótano de instrucións para que sexamos capaces de xerar defensas que nos protexan fronte a unha posible e futura exposición ao virus, unha vez xa infectou á persoa e penetrou no organismo. Son extraordinariamente efectivas para evitar que, aínda que adquiramos o virus, este cause unha enfermidade; pero non están deseñadas para evitar que nos infectemos.
Doutro mecanismo diferente son aquelas vacinas que se administran vía intranasal, como a que está a desenvolver o CSIC. Estas actúan previndo a infección en boa medida. Para iso, facilitan a expresión de certo tipo concreto de anticorpos, chamados IgA. Ao administrar a vacina por vía nasal, xusto na porta de entrada do virus –a mucosa oral e respiratoria–, xéranse esas IgA que neutralizan ao patóxeno xusto antes de entrar ao corpo. Isto prevén a infección.
Isto non ocorre teoricamente con vacinas intramusculares porque actúan a outro nivel.
Viríannos moi ben vacinas que bloqueasen completamente a infección para que, unha vez vacinados, tampouco fósemos capaces de transmitila ou, dito doutro xeito, de ser contaxiosos para outros. Isto, en maior ou menor medida (moito menor probabilidade de que isto ocorra se estamos vacinados que se non o estamos), si que ocorre agora. En China, a empresa CanSino xa ten publicados os resultados do ensaio clínico de fase I da súa vacina aerosolizada de vector viral.
Pero non deberiamos subestimar as vacinas actuais. Xa temos datos preliminares de que mesmo as intramusculares xeran ese tipo de anticorpos, as IgA, en saliva e mucosa oral, aínda que sexan máis propios das vacias intranasais, máis enfocadas a defendernos na mesma porta de entrada do virus.
É verdade que os vacinados poden contaxiar igual que os non vacinados?
A pesar de que inicialmente as vacinas que están dispoñibles actualmente non foron deseñadas para previr a infección, agora sabemos que todas teñen en certa medida esa capacidade tras a pauta completa.
Nun estudo realizado polo Instituto Pasteur recentemente, os investigadores estimaron que as persoas non vacinadas terían un risco da orde de 12 veces superior de transmitir o virus que aqueles que si se vacinaron.
Noutro estudo, realizado en Estados Unidos con 204 sanitarios que atendían a pacientes en primeira liña e que foron positivos, as vacinas de ARNm foron altamente efectivas en previr a infección por SARS-CoV-2. Só se detectaron 5 casos en persoas completamente vacinadas, que mostraron unha menor carga viral, magnitude dos síntomas e duración da enfermidade con respecto aos parcialmente vacinados ou non vacinados.
Nesta liña, un traballo do Imperial College de Londres (Reino Unido), nunha situación de variante delta maioritaria, as persoas completamente vacinadas terían unha redución do 50-60 % do risco de infección (mesmo asintomática) fronte a non vacinados.
Aquí en España, un estudo realizado (ver PDF) entre persoal sanitario e sociosanitario, as persoas vacinadas mostraron unha redución do risco de infectarse de entre 80-90%.
Así mesmo, en Holanda, unha investigación realizada para analizar a efectividade da vacina para evitar a transmisión entre vacinados e contactos próximos do fogar concluíu que estas mostraban unha efectividade contra a transmisión de ao redor do 70%.
É dicir, as persoas vacinadas completamente son menos contaxiosas que as que non se vacinan, e ademais, segundo datos compartidos hai uns días, aínda pendentes de revisión por pares, os vacinados eliminarían do seu organismo o virus de forma moito máis rápida que os non vacinados. Isto mesmo en presenza do variante delta predominante.
Noutras palabras, se xa se vacinou, vai ser bastante menos contaxioso para outros que se non o fixo. O virus elimínase do seu corpo máis rápido. Mesmo se a súa infección é por delta.
Seguintes pasos?
Á vista dos resultados observados, parece claro que as vacinas actuais, a pesar de que non estaban pensadas para iso, son capaces de evitar en certa medida a transmisión do virus entre persoas vacinadas. Hai discrepancias nos datos, seguramente debidas ás diferenzas entre as poboacións nas que se estuda este punto, as variantes circulantes, a prevalencia de vacinación e outros factores.
Descoñécense os mecanismos concretos que ocasionan este feito. Un deles podería ser a presenza de IgA en saliva e mucosa oral tras a administración, aínda que non podemos estar seguros. Faltan datos para aseguralo.
En todo caso, que sexamos capaces de diminuír a transmisión entre persoas vacinadas vai axudar a controlar de forma máis rápida a pandemia, sen menoscabo do cumprimento doutras medidas como o uso de máscaras en interiores, ventilación e outras medidas non farmacolóxicas.
Non esquezamos que as medidas que tomamos teñen un carácter aditivo, é dicir, os seus efectos vanse sumando. A pesar da extraordinaria utilidade das vacinas como ferramenta de control da pandemia, a porcentaxe global de vacinación aínda debe subir máis. Non esquezamos que estamos nunha etapa da pandemia na que a variante delta, moito máis transmisible e cunha dominancia dirixida sobre todo pola súa diseminación desde asintomáticos e/ou presintomáticos, obríganos a estar vixiantes e proactivos. Se queremos acabar con esta pandemia, debemos proporcionar acceso ás vacinas a países e zonas sen esa posibilidade na actualidade.
* María del Mar Tomás Carmona é microbióloga no CHUAC da Coruña e investigadora do INIBIC, no Servizo Galego de Saúde; Antonio Gutiérrez Pitarraya é epidemiólogo e investigador no Hospital Universitario de Valme (Sevilla).
Cláusula de divulgación: as persoas asinantes non son asalariadas, nin consultores, nin posúen accións, nin reciben financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo e declararon carecer de vínculos relevantes alén do cargo académico citado.
